Το μέλλον των οικογενειακών επιχειρήσεων, οι οποίες αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» της ελληνικής οικονομίας, διερευνήθηκε στο πλαίσιο έρευνας του Εθνικού Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) για την οικογένεια στη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία, που έγινε με την υποστήριξη της Υδρογείου Ασφαλιστικής. Ειδικότερα, η έρευνα εστίασε στο πώς οικογένεια και οικογενειακή επιχείρηση αλληλοεπιδρούν σε μια εποχή όπου οι στάσεις, οι αντιλήψεις και οι ρόλοι εντός της οικογένειας αναπροσδιορίζονται και η εργασία επηρεάζεται από τις διαδοχικές κρίσεις.
Στην ποσοτική έρευνα συμμετείχαν 1.000 άτομα, ηλικίας 20 ετών και άνω, με τις γυναίκες του δείγματος να είναι ελαφρώς περισσότερες (50,7% έναντι 49,3%). Από το σύνολο των ερωτώμενων το 45%, περίπου, εργάζεται ή έχει εργαστεί στο παρελθόν σε οικογενειακή επιχείρηση και μάλιστα κυρίως με αποκλειστική απασχόληση.
Σε ποσοστό 77%, οι ερωτώμενοι αναγνωρίζουν τη συμβολή των οικογενειακών επιχειρήσεων στη διατήρηση των θέσεων εργασίας, ωστόσο, το 64% θεωρούν ότι η ύπαρξη και η διατήρηση οικογενειακής επιχείρησης μπορεί να λειτουργήσει ανασχετικά σε εναλλακτικά επαγγελματικά σχέδια των παιδιών της οικογένειας. Οι γυναίκες εμφανίζεται να υποστηρίζουν αυτήν την άποψη σε μεγαλύτερο βαθμό.
Σχεδόν οι μισοί ερωτώμενοι (49%) θεωρούν ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις υπήρξαν ανθεκτικές στις πρόσφατες κρίσεις. Πολύ μεγαλύτερο είναι το ποσοστό εκείνων που συμφωνούν ότι οι επιχειρήσεις αυτές δυσκολεύονται να επιβιώσουν, σε συνθήκες μεγάλου ανταγωνισμού (77%).
Παράλληλα, με την ποσοτική έρευνα διενεργήθηκαν προσωπικές συνεντεύξεις και focus groups με ιδιοκτήτες και εργαζόμενους οικογενειακών επιχειρήσεων που έχουν την έδρα τους στην Αττική και εκπροσώπους φορέων και επαγγελματικών οργανώσεων, στις οποίες μετέχουν και οικογενειακές επιχειρήσεις.
Στην ποιοτική έρευνα επισημάνθηκε ότι, παρά την αξία που δημιουργούν για την ελληνική οικονομία, οι οικογενειακές επιχειρήσεις δεν λαμβάνουν καμία ειδική στήριξη από την πολιτεία όπως, για παράδειγμα, προγράμματα επιχειρηματικής κατάρτισης και επιμόρφωσης, κυρίως προς τις νέες γενιές που καλούνται να αναλάβουν τις επιχειρήσεις αυτές στη φάση της διαδοχής.
Οι συμμετέχοντες στην έρευνα επεσήμαναν ότι, συχνά, οι οικογενειακές επιχειρήσεις προτιμούν να δίνουν εργασία στα οικογενειακά μέλη ακόμα και όταν αυτά δεν διαθέτουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες κάτι που μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στη λειτουργία της επιχείρησης.
Επισημάνθηκε, επίσης, ότι στις περιόδους κρίσης, που τα λειτουργικά έξοδα εκτοξεύονται, τα κέρδη περιορίζονται και η αγοραστική δύναμη μειώνεται κατακόρυφα, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να ανταποκριθούν λόγω της φύσης τους και της δυνατότητας να περιορίσουν για κάποιο διάστημα τα έσοδα που αποδίδουν στην οικογένεια, προκειμένου να επιβιώσει η επιχείρηση.
Σε σχέση με την επίδραση της οικογενειακής επιχείρησης στη λειτουργία και τη σχέση της οικογένειας, αναφέρθηκε ότι η εξισορρόπηση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής με κάποιες διευκολύνσεις που μπορεί να έχουν οι εργαζόμενοι – μέλη της οικογένειας (ωράριο, απουσίες για ασθένεια, φροντίδα παιδιών, κλπ.) είναι ευκολότερη στο πλαίσιο της οικογενειακής επιχείρησης. Ωστόσο, οι γυναίκες επωμίζονται επιπλέον υποχρεώσεις, συχνά χωρίς συγκεκριμένο μισθό και εξασφάλιση, και έτσι προκαλείται μία σύγχυση του ρόλου τους τόσο στην οικογένεια όσο και στην επιχείρηση. Σε κάθε περίπτωση, η γυναίκα καλείται να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της στην οικογενειακή επιχείρηση με μεγαλύτερη αφοσίωση από έναν τρίτο υπάλληλο, καθώς η επιχείρηση είναι συνέχεια της οικογένειας.
Η διαδοχή είναι ένα θέμα που απασχολεί όλες τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Συμμετέχοντες στην έρευνα ανέφεραν ότι η οικογενειακή επιχείρηση, εφόσον πηγαίνει καλά, είναι μία λύση επαγγελματικής αποκατάστασης, αλλά μόνο ως προσωπική επιλογή των ίδιων των διαδόχων. Η πρότερη εργασιακή εμπειρία του διαδόχου, εκτός της οικογενειακής επιχείρησης αλλά και η σταδιακή ανάθεση ευθυνών και αρμοδιοτήτων στον/ στην διάδοχο πριν την αποχώρηση της «ηλικιωμένης» γενιάς, μπορούν να αποτελέσουν παράγοντες μιας επιτυχημένης διαδοχής.
Αναφορικά με την έρευνα ο Διευθύνων Σύμβουλος της «Υδρόγειος Ασφαλιστική», κ. Παύλος Κασκαρέλης σχολίασε ότι «η σημασία των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά σημαντική ως πυλώνας απασχόλησης και επαγγελματικής αποκατάστασης. Ωστόσο, καθώς η επιχειρηματικότητα αλλάζει και η αγορά εργασίας μετασχηματίζεται είναι σημαντικό να υποστηριχθούν αυτές οι επιχειρήσεις για να περάσουν ομαλά από γενιά σε γενιά. Τα ευρήματα που προέκυψαν στο πλαίσιο της μεγάλης κοινωνικής έρευνας για την οικογένεια στην Ελλάδα που υποστηρίξαμε με αφορμή τα 50 χρόνια της Υδρογείου Ασφαλιστικής, ελπίζουμε ότι θα κινητοποιήσουν και θα εμπνεύσουν δημόσιες και ιδιωτικές πρωτοβουλίες για τη στήριξη των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα ώστε, στο μέλλον, να αποτελούν όχι απλά ανάγκη αλλά επιλογή επαγγελματικού προορισμού».
Ο κ. Παύλος Μπαλτάς, Ερευνητής ΕΚΚΕ, είπε ότι «στόχος της έρευνας για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, η οποία αποτέλεσε μέρος της ευρύτερης έρευνας του ΕΚΚΕ για την οικογένεια, ήταν η αποτύπωση της συμβολής της σύγχρονης οικογενειακής επιχείρησης στην εξισορρόπηση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής αλλά και αντίστροφα, η αποτύπωση της επίδρασης της λειτουργίας της σύγχρονης μορφής οικογένειας στη λειτουργία της οικογενειακής επιχείρησης. Ο τρόπος λειτουργίας της αγοράς εργασίας, οι εργασιακές σχέσεις, οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης, η ανεργία, οι διαδοχικές και επάλληλες κρίσεις (οικονομική, υγειονομική, ενεργειακή) και το πλήθος των αβεβαιοτήτων που αυτές επέφεραν, έχουν δημιουργήσει ένα τοπίο ρευστότητας και αλλαγών που έχουν επηρεάσει μεταξύ άλλων τόσο τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας της οικογένειας όσο και τη λειτουργία των οικογενειακών επιχειρήσεων. Σε αυτή τη μεταβατική διαδικασία είναι ευκαιρία με την κατάλληλη στήριξη και υποστήριξη, παράλληλα προς την οικογένεια αλλά και προς την επιχείρηση, να αναδείξουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις τις δυνατότητες και τη δυναμική τους για την στήριξη της ελληνικής οικονομίας καθώς παραμένουν η ‘ραχοκοκαλιά’ της ελληνικής οικονομίας όπως και ο θεσμός της οικογένειας παραμένει το ‘κύτταρο’ της ελληνικής κοινωνίας».
To ερευνητικό έργο, με Επιστημονικά Υπεύθυνη τη Διευθύντρια Ερευνών του ΕΚΚΕ, κυρία Ιωάννα Τσίγκανου, υλοποιήθηκε μεταξύ Μάρτιου και Ιουνίου 2023, με πανελλαδική ποσοτική έρευνα από την MRB Hellas, σε σταθμισμένο δείγμα 1000 ατόμων μεταξύ 20 και 65 ετών και παράλληλη διεξαγωγή προσωπικών συνεντεύξεων και ομαδικά εστιασμένων συνεντεύξεων (focus groups).
