Στις 2 Απριλίου, ή όπως είναι γνωστή ως: Ημέρα της Απελευθέρωσης, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε δραστική αύξηση των δασμών σε όλους τους εμπορικούς εταίρους: τουλάχιστον 10% για όλες τις χώρες και πολύ υψηλότερα για ορισμένες. Το κατά πόσον αυτά τα μέτρα θα παραμείνουν σε ισχύ παραμένει ανοιχτό ερώτημα, αλλά ήδη συνιστούν ένα άνευ προηγουμένου σοκ για το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα της μεταπολεμικής εποχής.
Ιστορική στροφή στον προστατευτισμό
Η επιβολή των λεγόμενων «ανταποδοτικών» δασμών τουλάχιστον 10%, οι οποίοι θα τεθούν σε ισχύ αυτό το Σάββατο 5 Απριλίου, σηματοδοτεί δραματική κλιμάκωση της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ, υπερβαίνοντας ακόμη και τα πιο απαισιόδοξα σενάρια και τις προεκλογικές υποσχέσεις. Πολλοί άλλοι εμπορικοί εταίροι, όπως η Κίνα (34%), η Ευρωπαϊκή Ένωση (20%) και η Ιαπωνία (24%), θα αντιμετωπίσουν ακόμη υψηλότερους δασμούς από τις 9 Απριλίου.
Το Μεξικό και ο Καναδάς είναι από τις λίγες χώρες που διαφεύγουν από αυτούς τους δασμούς, διατηρώντας την αδασμολόγητη πρόσβαση στην αμερικανική αγορά για προϊόντα που συμμορφώνονται με τη συμφωνία USMCA. Εξαίρεση θα αποτελέσουν επίσης η ενέργεια και τα ορυκτά που δεν είναι διαθέσιμα εγχώρια, καθώς και τομείς που ήδη υπόκεινται σε ειδικούς δασμούς (χάλυβας, αλουμίνιο, αυτοκινητοβιομηχανία) ή που θα υπαχθούν σύντομα.
Ρήγμα στο παγκόσμιο εμπόριο
Σύμφωνα με εκτιμήσεις των οικονομολόγων μας, αυτή η αύξηση θα ανεβάσει τον μέσο πραγματικό δασμό στο 26,2% (σε σύγκριση με 2,3% το 2024), στο υψηλότερο επίπεδο εδώ και πάνω από έναν αιώνα. Πρόκειται επίσης για τη μεγαλύτερη αιφνίδια αλλαγή από τον Νόμο Smoot-Hawley του 1930[1].
Οι ανακοινώσεις αυτές συνιστούν ρήξη με τα πολυμερή εμπορικά πρότυπα (συμπεριλαμβανομένων των κανόνων του ΠΟΕ) και απειλούν να προκαλέσουν έναν φαύλο κύκλο προστατευτικών μέτρων. Παράλληλα, αποδυναμώνουν τις αλυσίδες εφοδιασμού και αυξάνουν την αβεβαιότητα για τις επιχειρήσεις, σε μια περίοδο που ο κίνδυνος γεωοικονομικού κατακερματισμού είναι ήδη υψηλός.
Διαφοροποιημένες επιπτώσεις ανά περιοχή
Οι ασιατικές οικονομίες (Βιετνάμ, Καμπότζη, Ταϊβάν, Μαλαισία και Ταϊλάνδη) – οι οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το εμπόριο με τις ΗΠΑ – θα επηρεαστούν περισσότερο, βλέποντας τις εξαγωγές τους να φορολογούνται βαριά. Ορισμένες αφρικανικές (Λεσότο, Μαδαγασκάρη) και κεντροαμερικανικές (Νικαράγουα, Ονδούρα) οικονομίες θα επηρεαστούν επίσης σημαντικά, αν και σε μικρότερο βαθμό.
Μεταξύ των μεγάλων οικονομιών, αναμένεται να πληγούν σοβαρά η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία, η Κίνα και η Ινδία. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ θα αντιμετωπίσουν δασμούς 20%, με τη Γερμανία και την Ιταλία να είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες.
Προοπτική εμπορικής κλιμάκωσης
Θα είναι δύσκολο να βρεθεί ευνοϊκή λύση βραχυπρόθεσμα. Ενώ η ΕΕ και η Κίνα, μεταξύ άλλων, έχουν ήδη δηλώσει την πρόθεσή τους να προβούν σε αντίποινα φορολογώντας προϊόντα εισαγόμενα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η κλιμάκωση των εμπορικών εντάσεων φαίνεται πιθανή, ακόμη και αναπόφευκτη. Ως απάντηση, η ΕΕ θα μπορούσε ακόμη και να χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά το νέο «Μέσο κατά του Εξαναγκασμού», που υιοθετήθηκε στα τέλη του 2023.
Μεσοπρόθεσμα, η αναδιάταξη των εμπορικών ροών θα επηρεάσει όλες τις οικονομίες: οι ασιάτες εξαγωγείς, για παράδειγμα, θα αναγκαστούν να αναζητήσουν νέες αγορές, πιθανόν εντείνοντας τον ανταγωνισμό σε άλλες περιοχές, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.
Αποδυναμωμένη η οικονομία των ΗΠΑ
Οι δασμοί αυτοί θα πλήξουν μια αμερικανική οικονομία που ήδη παρουσίαζε σημάδια επιβράδυνσης, με την κατανάλωση των νοικοκυριών να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα στις αρχές του 2025 (μόλις 0,1% τον Φεβρουάριο, μετά από συρρίκνωση τον Ιανουάριο). Η αύξηση του κόστους λόγω των υψηλότερων δασμών θα μπορούσε επίσης να επιβραδύνει σημαντικά τις επενδυτικές αποφάσεις των επιχειρήσεων και τις καταναλωτικές δαπάνες. Ο αντίκτυπος στον πληθωρισμό – που προβλεπόταν κατά μέσο όρο στο 2,8% το 2025 πριν από τις πρόσφατες ανακοινώσεις – θα παρακολουθείται στενά. Ορισμένες εκτιμήσεις από την περσινή προεκλογική περίοδο ανέφεραν ότι τέτοιες αυξήσεις στους δασμούς θα μπορούσαν να προσθέσουν έως και 2 ποσοστιαίες μονάδες στον φετινό πληθωρισμό. Ο αυξημένος κίνδυνος πληθωρισμού σε περίοδο ενδεχόμενης ύφεσης θα δυσκολέψει το έργο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, η οποία θα πρέπει να είναι ακόμη πιο προσεκτική στις προγραμματισμένες μειώσεις επιτοκίων.
Στόχοι με αβέβαια αποτελέσματα
Αν και οι στόχοι της διοίκησης Τραμπ – εξισορρόπηση του εμπορίου, επαναπατρισμός της παραγωγής, δημιουργία δημοσίων εσόδων και χρήση των δασμών ως διαπραγματευτικού όπλου – είναι πολιτικά ελκυστικοί, δεν είναι βέβαιο ότι οι δασμοί μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην επίτευξή τους. Τα εμπορικά ελλείμματα εξαρτώνται κυρίως από μακροοικονομικούς παράγοντες και όχι από τους εισαγωγικούς φόρους. Επιπλέον, οι δασμοί δεν αντιμετωπίζουν άλλα δομικά εμπόδια, όπως το κόστος εργασίας και οι δεξιότητες, που είναι απαραίτητα για τον επαναπατρισμό. Το 2024, οι δασμοί απέφεραν περίπου 88 δισεκατομμύρια δολάρια, ή μόλις το 1,5% των συνολικών ομοσπονδιακών εσόδων. Τέλος, το να πληγούν ταυτόχρονα όλες οι χώρες κινδυνεύει να τις ενθαρρύνει να συντονίσουν τις απαντήσεις τους – όπως έχουν ήδη κάνει η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Κίνα – κάτι που μπορεί να αποδυναμώσει τη διαπραγματευτική θέση των ΗΠΑ.
[1] Νόμος που θεσπίστηκε στις 17 Ιουνίου 1930 από τον Πρόεδρο Χέρμπερτ Χούβερ για την επιβολή μέσων φόρων σχεδόν 40% σε περίπου 20.000 είδη εισαγόμενων αγαθών.
