Πώς λαμβάνεται μια απόφαση υπό καθεστώς κρίσης

Μόλις συγκεντρωθούν οι πληροφορίες και εντοπιστούν οι αιτίες, είναι ο καιρός να δημιουργηθούν οι διάφορες επιλογές.

Γράφει ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

Αυτή η φάση πρέπει να κάνει γρήγορα τις πιο πιθανές επιλογές και να περιορίσει τον αριθμό τους για να ανταποκριθεί στην κατάσταση της έκτακτης ανάγκης και να διευκολύνει την ανάλυσή τους. Εάν η απόφαση ληφθεί σε κατάσταση κρίσης, είναι γνωστό ότι ο υπεύθυνος λήψης αποφάσεων δεν έχει ούτε το χρόνο ούτε τους πόρους για να λάβει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να επιλέξει. Επομένως σε ένα αβέβαιο περιβάλλον και υπό καθεστώς κρίσης, η απόφαση λαμβάνεται πάντα σε ένα (μάλλον μικρό) υποσύνολο όλων των πιθανών πληροφοριών. Η απόκτηση όλων των πληροφοριών απαιτεί πολύ χρόνο, αλλά σε ένα πλαίσιο κρίσης, η απόφαση πρέπει να είναι γρήγορη ώστε να μειωθούν οι άμεσες επιπτώσεις του προβλήματος.

Θεωρητικά

Μια από τις πρώτες θεωρίες είναι αυτή του Αριστοτέλη στα Ηθικά Νικομάχεια, η οποία καθιστά την απόφαση το αποτέλεσμα της συζήτησης. Σήμερα, συνυπάρχουν αρκετές προσεγγίσεις στην έννοια της απόφασης που αποκλίνουν σε πολλές πτυχές και δεν μπορούν να συμβιβαστούν. Στη διοικητική επιστήμη, δεν υπάρχουν λιγότερα από δέκα θεωρητικά πλαίσια για να επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε τις διαφορετικές πτυχές της ορθολογικότητας των «υπεύθυνων λήψης αποφάσεων». Επιπλέον, η απόφαση είναι το αντικείμενο της μοντελοποίησης στα μαθηματικά, με συγκεκριμένη θεωρία παιγνίων και θεωρία της δράσης (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Η Απόφαση, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2020).

Γενικά, η απόφαση είναι η ενέργεια του πνεύματος που αποφασίζει κάτι ή αποφασίζεται μετά από ατομική ή συλλογική συζήτηση.

Στα οικονομικά, οι μικρο-μακροοικονομικές αποφάσεις αντιστοιχούν σε αποφάσεις που λαμβάνονται από απλούς ή πολύπλοκους οικονομικούς παράγοντες. Στη στρατηγική, η απόφαση είναι πρώτα από όλα ένα θάρρος που διαρκώς αντιτίθεται στους επικριτές, εφαρμόζεται σε μια κατάσταση αβεβαιότητας, δείχνοντας διορατικότητα στην ικανότητα πρόβλεψης και συνεχούς ενημέρωσης για προσαρμογή στις αβεβαιότητες της αντιξοότητας. Η απόφαση μπορεί επίσης να αναφέρεται σε μια διάθεση του πνεύματος. Χαρακτηρίζει την ποιότητα ενός ατόμου που ξέρει πώς να τοποθετείται σε ένα πρόβλημα και δεν επιστρέφει χωρίς βάσιμο λόγο για το τι έχει αποφασίσει. Μπορεί επίσης να είναι η σταθερότητα του χαρακτήρα ενός ατόμου που ξέρει να παίρνει και να δέχεται δύσκολες επιλογές.

Λήψη αποφάσεων σε κατάσταση κρίσης

Η λήψη αποφάσεων σε μια κατάσταση κρίσης συνδέεται στενά με την ευελιξία της συμπεριφοράς, δηλαδή την ικανότητα να σκέφτεσαι όχι αυτόματα, να ενεργείς με ευελιξία και να διαμορφώνεις τη συμπεριφορά σου έναντι στο περιβάλλον. Σε κανονικές συνθήκες υπάρχει ορθολογική αντίδραση, συναισθηματική ανταπόκριση, παρορμητικότητα, οι αντιδράσεις των ανθρώπων συχνά ποικίλλουν απέναντι στο απρόβλεπτο… Αλλά τι γίνεται με τους τρόπους λήψης αποφάσεων, ειδικά σε περιόδους κρίσης; Οι μηχανισμοί λήψης αποφάσεων δεν είναι τόσο εύκολο να εξηγηθούν, ακόμη και για ειδικούς… Υπάρχουν πολλά μοντέλα για την εξήγηση των μηχανισμών της λήψης αποφάσεων. Το ορθολογικό, το πολιτικό και τα λεγόμενα «διαισθητικά» ή «νατουραλιστικά» μοντέλα. Είναι λοιπόν οι αποφάσεις μας πραγματικά ορθολογικές ή κάπως λίγο συναισθηματικές; Για το νευρολόγο και ψυχολόγο Antonio Damasio, το ένα δεν αποκλείει το άλλο.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των καταστάσεων κρίσης που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων;

Όταν ανακύπτει μια κρίση που μπορεί να είναι οικονομική (2008), υγειονομική (2020) πολιτική ή άλλη, ολόκληρη η ισορροπία ενός συστήματος πρέπει να αναπροσαρμοστεί και αυτό βίαια. Για παράδειγμα, ας πάρουμε αυτό που βιώνουμε αυτήν τη στιγμή με την παγκόσμια επιδημία του κορωνοϊού. Η λήψη αποφάσεων δεν είναι εύκολη υπό τέτοιες περιστάσεις, διότι:

• Το απρόβλεπτο γεγονός: η κρίση που προκύπτει αναστατώνει τη συνηθισμένη σειρά πραγμάτων, επομένως δεν υπάρχει προετοιμασία επειδή η κατάσταση είναι νέα ή άνευ προηγουμένου.
• Αβεβαιότητα: σε περίοδο κρίσης, η αβεβαιότητα είναι μερικές φορές μεγαλύτερη από ότι σε κανονικές συνθήκες, επομένως οι αποφασίζοντες διαθέτουν λιγότερο απτά δεδομένα για τη λήψη ad hoc αποφάσεων.
• Έλλειψη χρόνου: κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, ο διαθέσιμος χρόνος για τη λήψη αποφάσεων συχνά μειώνεται και οι αντιδράσεις πρέπει να είναι γρήγορες, πράγμα όχι εύκολο.

Οι προκλήσεις είναι μερικές φορές αποφασιστικές: οι συνέπειες των αποφάσεων που λαμβάνονται σε μια κατάσταση κρίσης είναι σημαντικές από οικονομική, υγειονομική, κοινωνική άποψη, για παράδειγμα, για τους εργαζόμενους που θα τεθούν σε μερική απασχόληση.

Για το νομπελίστα οικονομίας Daniel Kahneman (ειδικό στη γνωστική ψυχολογία) σε τέτοιες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, αβεβαιότητας, οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι, ασυνείδητα, να απλοποιήσουν τα διανοητικά σχέδιά τους ώστε να είναι σε θέση να αποφασίσουν γρήγορα.

Διαβάστε επίσης: Ποιοι οι βαθμοί ελευθερίας αυτών που παίρνουν αποφάσεις στις επιχειρήσεις

Βέλτιστες πρακτικές σε κατάσταση κρίσης

1. Εκκίνηση από κοινό στόχο, το όραμα που επιδιώκεται

Προκειμένου να διευκολυνθεί η λήψη αποφάσεων, είτε είναι ατομική είτε συλλογική, είναι σημαντικό το συστηματικό ξεκίνημα από υψηλούς επιδιωκόμενους στόχους. Ποιος είναι ο στόχος και ποιο το πρόβλημα που πρέπει να επιλύσει βασικά η απόφαση;

2. Επιλογή σεναρίων και αξιολόγηση κινδύνων

Σε περίοδο κρίσης, πρέπει να εξετασθούν οι διάφορες επιλογές και να επιλεγεί η καλύτερη λύση. Είναι συνεπώς απαραίτητο να μετρηθούν οι κίνδυνοι και οι συνέπειες κάθε επιλογής για τον οργανισμό.

3. Ευελιξία και γρήγορη αντίδραση

Η δημιουργία σχεδίων απαιτεί την ευελιξία και τη γρήγορη αντίδραση σε περίπτωση αλλαγής προγράμματος. Το μεγάλο θέμα της λήψης αποφάσεων σε περιόδους κρίσης είναι το απροσδόκητο. Επειδή η πρόβλεψη δεν επιτρέπει να αντιμετωπιστούν όλες οι προοπτικές, αρμόζει μερικές φορές να γίνει μια ριζική αλλαγή.

4. Διαχείριση των συναισθηματικών αντιδράσεων

Μια κατάσταση κρίσης μπορεί να αποσταθεροποιήσει εύκολα τον αποφασίζοντα και όταν στηρίζεται στα συναισθήματά του, δεν είναι πάντα εύκολο να αναλάβει την ευθύνη για καυτά θέματα. Είναι σημαντικό ο αποφασίζων να ανακτήσει τον έλεγχο των συναισθημάτων του προτού μπορέσει να λάβει τις σωστές αποφάσεις.

5. Αποφυγή των παγίδων της προκατάληψης αποφάσεων

Ακριβώς όπως τα συναισθήματα μπορούν να εμποδίσουν τη λήψη αποφάσεων, ορισμένες από τις συλλογιστικές του αποφασίζοντα μπορούν να επηρεαστούν από γνωστικές προκαταλήψεις που τον οδηγούν να πάρει κακές αποφάσεις. Σε μια κατάσταση κρίσης για παράδειγμα, μια προκατάληψη αποστροφής της απώλειας, η οποία ωθεί τον αποφασίζοντα να επιλέξει τη φθηνότερη επιλογή μεταξύ εναλλακτικών λύσεων.

6. Εμπιστοσύνη στη διαίσθηση

Η διαίσθηση εξοικονομεί σημαντικό χρόνο στους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων. Η διαίσθηση συνδέεται με τη συναισθηματική μνήμη για διάφορα γεγονότα, ένα είδος ενστικτώδους αντίδρασης, επομένως με βάση την εμπειρία. Για τον Albert Einstein, «ο διαισθητικός νους είναι ένα ιερό δώρο και ο λογικός νους είναι ένας πιστός υπηρέτης».

7. Σωστή επικοινωνιακή πολιτική με τους συναδέλφους

Η επικοινωνία είναι σημαντική, παντού, διαχρονικά και ειδικά σε περιόδους κρίσης. Ακριβώς επειδή η κατάσταση είναι εκτάκτου ανάγκης δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται για τις εν εξελίξει διαπραγματεύσεις, αλλά και για τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί. Εάν τα ανώτατα στελέχη δεν αισθάνονται ότι εμπλέκονται, μπορεί να είναι λιγότερο συνεργάσιμοι κατά τη λήψη των αποφάσεων. Αυτό που μετράει είναι τα στελέχη, να επικοινωνούν καλά, να συγχρονίζονται, να συμφωνούν στους στόχους, να έχουν όλοι ένα όραμα, να δίνεται νόημα σε αυτό που κάνουν, έτσι ώστε κανείς να μην αποσυνδέεται.

8. Προώθηση των στόχων, διόρθωση της κατάστασης: δεν υπάρχει τέλεια απόφαση.

Δεδομένου ότι δεν είναι δυνατόν σε καταστάσεις κρίσης να υπάρχει έλεγχος σε όλες τις παραμέτρους, ο αποφασίζων πρέπει να είναι σε θέση να προχωρήσει, ακόμη και αν αυτό σημαίνει αλλαγή της στρατηγικής του πολλές φορές. Η ισορροπία μεταξύ της αναμονής για περισσότερη ορατότητα και του τυφλού δεν είναι πάντα εύκολο να βρεθεί, ωστόσο αυτό που συχνά κάνει τους καλούς υπεύθυνους λήψης αποφάσεων είναι η ικανότητά τους να αποφασίζουν και, στη συνέχεια, να αμφισβητούν τις αποφάσεις που λαμβάνονται για να υιοθετούν καλύτερες επιλογές. Η αποδοχή της εγκατάλειψης αναγνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει τέλεια λύση φαίνεται μια επικερδής επιλογή.

Συμπερασματικά, οι κρίσεις που προκύπτουν δοκιμάζουν όχι μόνο τις ικανότητες αυτών που αποφασίζουν, αλλά και τις ικανότητές τους να προσαρμόζονται. Είναι επομένως καλύτερο να έχουν κατά νου τους τελικούς στόχους τους για να κατασκευάσουν μια απάντηση προσαρμοσμένη στην κατάσταση μακροπρόθεσμα.