Παγκοσμίως υπάρχουν δύο δρόμοι για να γίνει κάποιος μηχανικός. Ο πρώτος δρόμος μέσω της φοίτησης σε ένα Πολυτεχνείο ή σε μια Πολυτεχνική Σχολή και αφορά τους επαγγελματίες μηχανικούς, ο δεύτερος δρόμος μέσω της φοίτησης σε επαγγελματικές/τεχνικές σχολές μαθητείας, ή μέσω άλλων μορφών απόκτησης τεχνικών ικανοτήτων και αφορά τους μηχανικούς – τεχνικούς. Για την πρώτη περίπτωση των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η επαγγελματική σταδιοδρομία συναρτάται με την κατοχή διπλώματος Πολυτεχνείου, το οποίο με τη σειρά του υποδεικνύει υψηλό επίπεδο γνώσεων σε STEM (Science – Technology – Engineering – Mathematics) αντικείμενα, δηλαδή επιστήμης, τεχνολογίας, επιστημών μηχανικών και μαθηματικών.
των Δρ Ευαγγελία Κρασαδάκη, Καθηγητή Μιχάλη Δούμπο, Καθηγητή Κωνσταντίνο Ζοπουνίδη & Μαριάννα Εσκαντάρ, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια
Χαρτογράφηση της ζήτησης για μηχανικούς στην Ευρώπη
Στην Ευρώπη παρατηρείται έλλειψη μηχανικών τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Οι σπουδές στις επιστήμες των Μηχανικών δεν είναι μια ιδιαίτερα ελκυστική επιλογή των Ευρωπαίων μαθητών ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες οι απόφοιτοι Σχολών Μηχανικών χαίρουν υψηλής εκτίμησης και ανάλογων αποδοχών. Η αυξημένη ζήτηση μηχανικών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο συναρτάται κυρίως για θέσεις εργασίας με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Θέσεις εργασίας σε τμήματα Έρευνας & Ανάπτυξης
- Θέσεις εργασίας για εφαρμογή της υπάρχουσας τεχνολογίας
- Θέσεις εργασίας με αυξημένη διοικητική ευθύνη.
Πολλές φορές διαπιστώνεται ότι οι απόφοιτοι μηχανικοί προτιμούν τις διοικητικές θέσεις ευθύνης διότι μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων, προσφέρουν υψηλές αμοιβές, αναγνώριση, καταξίωση και προβολή. Ένα επιπλέον στοιχείο που θα πρέπει να προσμετρηθεί είναι ότι οι σπουδές στα αντικείμενα των μηχανικών δεν είναι προσφιλείς στις γυναίκες, όπως προκύπτει και από την έρευνα του John Perkins το 2010 στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία δείχνει ότι στις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης, Γερμανία – Γαλλία – Ηνωμένο Βασίλειο και Ιταλία, το ποσοστό των αποφοίτων γυναικών από σχολές μηχανικών είναι πολύ χαμηλό έναντι των ανδρών. Η χαμηλή αυτή ποσόστωση οδήγησε στην καθιέρωση της 23ης Ιουνίου ως παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας μηχανικού. Στην ίδια έρευνα διαπιστώθηκε, επίσης, ότι στις θέσεις εργασίας για μηχανικούς στο Ηνωμένο Βασίλειο υπηρετεί κατά κύριο λόγο προσωπικό που προέρχεται από τις θετικές επιστήμες ή γενικότερα από άλλες επιστήμες με εξαίρεση τις θέσεις τεχνολογίας & πληροφορικής που καλύπτονται κατά το ήμισυ από αποφοίτους Πολυτεχνικών Σχολών. Ακόμα χειρότερα όμως είναι και η περίπτωση αποφοίτων μηχανικών που απασχολούνται σε θέσεις που δεν προϋποθέτουν την ύπαρξη καν πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Όλα αυτά αναδεικνύουν τη σοβαρή έλλειψη που υπάρχει, η οποία επιβεβαιώνεται και από τον ιδρυτή της Microsoft, Bill Gates, ο οποίος διατυπώνει την άποψη ότι στα επόμενα χρόνια οι θέσεις εργασίας με τη μεγαλύτερη ζήτηση θα αφορούν αποφοίτους θετικών επιστημών, επιστημών μηχανικών και αποφοίτων οικονομικών σπουδών. Προς το παρόν η ζήτηση για μηχανικούς στις ευρωπαϊκές βιομηχανικές χώρες καλύπτεται από τη διεθνή κινητικότητα, δηλαδή μηχανικών που προέρχονται κυρίως από Ασιατικές χώρες.
Πολιτικές σχετικές με τη ζήτηση μηχανικών
Οι πολιτικές που εφαρμόζονται ή μπορεί να εφαρμοστούν για την αντιμετώπιση της αυξημένης ζήτησης μηχανικών χωρίζονται σε μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες. Οι μακροπρόθεσμες πολιτικές αφορούν είτε (α) την ανάπτυξη μιας βιομηχανικής στρατηγικής που πρέπει να βρει τρόπους σύνδεσης των αναγκών της αγοράς με τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό των χωρών ειδικά στους τομείς υψηλής τεχνολογίας, όπως η ενέργεια, η αυτοκινητοβιομηχανία, η εξόρυξη καυσίμων, κλπ., είτε (β) τη σαφή στροφή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην ενεργητική συμμετοχή των φοιτητών/αποφοίτων σε προγράμματα Έρευνας & Τεχνολογίας, επιχειρήσεων startups, προγραμμάτων απόκτησης επαγγελματικής εμπειρίας, συμμετοχής στο Erasmus, κλπ. Όσον αφορά τις βραχυπρόθεσμες πολιτικές, αυτές περιγράφονται από τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν οι εργοδότες είτε (α) μέσω αναζήτησης μηχανικών από το εξωτερικό είτε (β) από την εκπαίδευση εργαζομένων που διαθέτουν θετικές σπουδές στις ανάγκες μιας θέσης μηχανικού.
Από την άλλη πλευρά, το θέμα είναι ακόμα πιο σύνθετο από ότι εξαρχής φαίνεται, διότι παράλληλα με τις γνώσεις του μηχανικού αναζητιούνται εργαζόμενοι που να διαθέτουν και άλλες ικανότητες, δεξιότητες και αξίες, οι οποίες δεν διδάσκονται στα πανεπιστημιακά έδρανα, εντούτοις η ύπαρξή τους καταδεικνύει την προσωπικότητα του υποψήφιου εργαζόμενου. Στην έρευνα της Th. Macnamara μεταξύ εξακοσίων μηχανικών διαπιστώθηκε ότι το πιο σημαντικό στοιχείο μιας επιτυχημένης επαγγελματικής πορείας είναι η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, στη συνέχεια η ικανότητα να αφουγκράζονται και να επικοινωνούν, και ακολουθούν σε σημαντικότητα η δημιουργικότητα, η δυνατότητα εργασίας σε ομάδα, τα υψηλά πρότυπα ηθικής, κλπ. Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα και στην έρευνα της A. Froistad από το Πανεπιστήμιο της Minnesota, η οποία κατέταξε τις ικανότητες που πρέπει να διαθέτουν οι μηχανικοί με σειρά σπουδαιότητας ως εξής: τεχνικές δεξιότητες, δεξιότητες επικοινωνίας, διαπροσωπικές δεξιότητες, δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και κριτικής σκέψης, ενθουσιασμός – κίνητρο – δέσμευση, κλπ. Στο συμπέρασμα που καταλήγει η προαναφερόμενη αναφέρει ότι οι τεχνικές δεξιότητες από μόνες τους δεν είναι αρκετές για να διασφαλίσουν μια επιτυχημένη επαγγελματική πορεία, καθώς οι μηχανικοί εργάζονται ως μέλη μιας ομάδας, πρέπει να διαθέτουν κριτική σκέψη και ισχυρές βάσεις εργασιακής ηθικής. Τέλος, οι προσωπικές ικανότητες και δεξιότητες είναι αυτές που τελικά διαφοροποιούν τους υποψήφιους για μια θέση εργασίας.
Στο πνεύμα αυτό, εδώ και τρεις δεκαετίες τα Αγγλόφωνα μεγάλα διεθνή πανεπιστήμια των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας αλλά και την τελευταία δεκαετία τα πανεπιστήμια της Ασίας έχουν υιοθετήσει εκπαιδευτικά προγράμματα που αντιμετωπίζουν την πανεπιστημιακή εκπαίδευση ολιστικά, δηλαδή παρέχουν προγράμματα φοίτησης που παράλληλα με τη γνώση ενισχύουν τις προσωπικές ικανότητες και δεξιότητες των φοιτητών. Αυτό είναι εμφανές είτε μέσω δράσεων που αναλαμβάνουν ή μέσω παράλληλων δράσεων με την φοίτηση, και όπως αυτό διατυπώνεται στις αρχές που υιοθετούν και εφαρμόζουν για τη διασφάλιση/πιστοποίηση της ποιότητας. Η διασφάλιση της ποιότητας στις ΗΠΑ γίνεται από τον ανεξάρτητο φορέα ΑΒΕΤ, ο οποίος μεταξύ πολλών παραμέτρων που εξετάζει σε τακτική βάση, προσμετρά στα συν την ενίσχυση μιας σειράς τεχνικών και προσωπικών ικανοτήτων των φοιτητών, όπως αυτές προκύπτουν από τα μαθησιακά αποτελέσματα & στόχους που οι διδάσκοντες και οι σχολές/ιδρύματα διατυπώνουν. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες κινούνται με αργούς ρυθμούς, κυρίως με μια γραφειοκρατική αντίληψη της ποιότητας, και όχι ως ουσιαστικές διαδικασίες της εκπαίδευσης διότι τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, εξαιρουμένων των Αγγλοσαξωνικών, δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της εποχής, η οποία όμως δεν αναζητά πλέον απλά μορφωμένους αλλά ολοκληρωμένες προσωπικότητες με όραμα, στόχους, αξίες, αυτούς δηλαδή που θα καινοτομήσουν με τις ιδέες τους, θα χειριστούν δυσεπίλυτα παγκόσμια προβλήματα όπως της κλιματικής αλλαγής, της έλλειψης νερού και τροφής, αλλά και προβλήματα που δεν υπάρχουν σήμερα και θα εμφανιστούν στο μέλλον.
Συμπερασματικά
Η ιδιαιτερότητα ότι οι γνώσεις που αποκτούν σήμερα οι μηχανικοί είναι ξεπερασμένες σε πολύ σύντομο χρόνο και θα πρέπει να γίνει σοβαρός προβληματισμός. Επιπλέον, πολλές θέσεις εργασίας μηχανικών στο μέλλον, σήμερα δεν φανταζόμαστε. Φαίνεται λοιπόν ότι αυτό που αναζητείται διεθνώς είναι εκείνες οι σπουδές που θα παρέχουν τις αναγκαίες γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες για τις προκλήσεις του μέλλοντος και θα μπορούν να διασφαλίσουν μια σχετικά εύκολη προσαρμογή των αποφοίτων μηχανικών.
