.gif?rand=9711)
Σε πρόσφατο συνέδριο, ένα από τα πολλά που οργανώνονται για την εμπέδωση των επαναλαμβανομένων προβληματισμών περί την βιωσιμότητα, μου κέντρισε το ενδιαφέρον ένα διαφορετικό -επιτέλους- ερώτημα που τέθηκε προς συζήτηση: “Το 2000, το CSR σήμαινε «πέρα από τη συμμόρφωση – beyond compliance». Το 2020, τα ESG επικεντρώθηκαν κυρίως στη λογική της κανονιστικής συμμόρφωσης. Το 2025, ας αναρωτηθούμε: πού πήγε η ουσία της εταιρικής υπευθυνότητας;”.
Του Γιάννη Ρούντου*, Πηγή: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Από την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στα κριτήρια ESG: Πως χάθηκε το νόημα
Κάποια χρόνια πριν, είχα ανοίξει αυτό το θέμα διαβλέποντας έναν ανώριμο “ενθουσιασμό” καθ’ ύλην αρμοδίων, “εξειδικευμένων” επαγγελματιών στις επιχειρήσεις για την “προσαρμογή” και τη συμμόρφωση προς τις οδηγίες-πλαίσια που εκπορεύονται από θεσμικά κέντρα (ΟΗΕ, ΕΕ κ.ά.) για την κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική-διακυβερνητική υπευθυνότητα. Στη διαδρομή της αναζήτησης του νοήματος, μυηθήκαμε διαδοχικά σε αρχές προτύπων, κριτήρια και στόχους: CSR – Corporate Social Responsibility και Οικουμενικό Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών, SDGs – Sustainability Development Goals, ESG – κριτήρια Environmental, Social, Corporate Governance (για τη μόχλευση της χρηματοδότησης, κυρίως). Στην παράλληλη πορεία του οβιδιακού μετασχηματισμού του επιχειρείν, ωστόσο, ήταν ξεκάθαρο ότι δοκιμαζόταν η σταθερότητα της θεμελιώδους προϋπόθεσης για μια σταθερά εδραιωμένη επιχειρηματική κουλτούρα σε ηθική βάση: της Ευθύνης.
Πώς φθάσαμε έως εδώ στην συζήτηση για τη σταδιακή αποσύνδεση της συμμόρφωσης από τον ιδεολογικό και φιλοσοφικό πυρήνα του CSR, όπως αυτός είχε αναζητηθεί στην αλλαγή του αιώνα για μια νέα ταυτότητα της επιχειρηματικότητας πέρα από την κερδοφορία (την υγιή – όπως την ορίζει ο ακαδημαϊκός Θεοδόσης Τάσιος στα “Ηθο-Οικονομικά” του), με ουσιαστικό κοινωνικό αντίκρισμα και βάθος αποτυπώματος στην επιδίωξη της ευημερίας; Πιστεύω ότι ο λόγος είναι ευδιάκριτος.
Η Ηθική Ευθύνη, που ξεκινά ως χαρακτήρας Ηγεσίας – δηλαδή προσώπων που εμπνέουν και διαμορφώνουν την εταιρική κουλτούρα διαχέοντας την υπευθυνότητα στην εταιρική κοινότητα, είναι εξαδυνατισμένη στο νέο, απρόσωπο μοντέλο τυποποίησης μιας διεσπαρμένης, πολυσυλλεκτικής ηγεσίας. Η επικράτηση της άποψης “όλοι είμαστε ηγέτες” παρήγαγε μια ψευδοδημοκρατική ευφορία ελαφρότητας μεταξύ αδαών και εν τέλει καθιέρωσε ανευθυνότητα. Φθάνοντας στην κρίσιμη αιχμή χρονισμού μιας αποφασιστικής κρίσης και επιλογής, από το πλήθος των νεόκοπων “ηγετών” δεν βρίσκεται ούτε ένα πρόσωπο για την ανάληψη οποιασδήποτε συγκεκριμένης ευθύνης. Τούτο το φαινόμενο γίνεται ορατό σήμερα, από την πολιτική μέχρι την επιχειρηματική ηγεσία.
Ειδικότερα στο επιχειρείν, η σύγχρονη ηγεσία πλέον σε αυτή τη μορφή χαρακτηρίζεται κατά το μάλλον από έναν αναλώσιμο, διεκπεραιωτικό ρόλο – ιδιαίτερα στους μεγάλους, πολυεθνικούς επιχειρηματικούς οργανισμούς που διοικούνται από την έδρα, στη λογική μιας τυπολατρικής ευθυγράμμισης μάλιστα των τοπικών εταιρειών-μερών τους. Μας πείθει ο νέος, θεωρητικά διευρυμένος ρόλος των CFOs για την ευθύνη διαχείρισης της βιωσιμότητας υπό την οπτική της “δημιουργίας μιας σύνθετης, μακροπρόθεσμης αξίας από τις επιχειρήσεις που θα επιστρέφεται στην κοινωνία”; Με ποιό σθένος θέσεων και ποιά συγκρότηση προσωπική απέναντι στα συμφέροντα των εργοδοτών τους;
Σε τέτοιους οργανισμούς ο ισχυρότερος, ο πιο αποφασιστικός stakeholder είναι τα απρόσωπα funds και η οικονομική ζαριά τους. Δεν είναι οι τοπικές κοινωνίες με τις ζωτικές ανάγκες και ιδιαιτερότητές τους, ούτε φυσικά ενδιαφέρει ως καθοριστικός παράγων και πυξίδα η τοπική κουλτούρα, για την οποία οι επενδυτές έχουν απόλυτη άγνοια ή και περιφρόνηση.
Η ώρα της Ευθύνης ως έννοιας του Επιχειρηματικού -και όχι μόνον- Πολιτισμού
Το καλό απέναντι στο κακό είναι το δίπολο κάθε ηθικού προσδιορισμού και η Ευθύνη εγγράφεται ως αξία στην Ηθική των προσώπων για τα πράγματα της ζωής. Είναι η εκ των ων ουκ άνευ αφετηρία για το καλό. Η Ηθική Ευθύνη ως φιλοσοφική βάση με τις αξίες που απορρέουν από αυτή τη βάση, στη σημερινή ανταγωνιστική διεθνοποίηση των αγορών και της συναλλαγής, έχει πλέον αντικατασταθεί από μηχανιστικές διαδικασίες που αναδεικνύουν ως “αξίες” δέσμευσης στην επιχειρηματική κοινότητα τους τρόπους και τα εργαλεία, ακόμη και ψυχοσωματικές καταστάσεις!
Το “πάθος” για παράδειγμα, ως μια τέτοια κατάσταση και η “καινοτομία” ως τεχνοκρατικός τρόπος δεν είναι εκ των προοιμίου ηθικώς καλά ή κακά – γίνονται καλά ή κακά από τις συνέπειες της χρήσης τους. Γι’ αυτόν το λόγο, δεν στοιχειοθετούν ηθικά “αξίες”. Παρ’ όλα αυτά, σπεύδουν να τα προάγουν επιπόλαια σε “αξίες” πολλές επιχειρήσεις, επειδή ως χαρακτηριστικά μπορεί να σπρώχνουν την εξέλιξη και να είναι εν δυνάμει εργαλεία ισχύος και αναγνώρισης, ταυτότητας των brands – ίσως ακόμη και επειδή έχουν σπεύσει να υιοθετήσουν αυτές τις “αξίες” στα εταιρικά τσιτάτα τους άλλοι “αναπτυγμένοι” επιχειρηματικοί οργανισμοί που προβάλλονται ως μοντέλα (προτυποποίηση πειθούς, ενίοτε και παραπλάνησης).
Πλέον, πληθαίνουν οι επιχειρήσεις που πρακτικά παίζουν μέσα στο δήθεν “βιώσιμο” του πλαισίου των κριτηρίων ESG τα οποία είναι έωλα όταν αντιμετωπίζονται ως τεχνική υποχρέωση στα αβαθή της εικονιστικής προσομοίωσης και της σύνταξης εκθέσεων χωρίς τη βιωματικά φιλοσοφημένη εταιρική κουλτούρα τουυπευθύνως επιχειρείν.
Μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε σε αυτή την κατηγορία της περιστασιακής εκμετάλλευσης των “τάσεων”οργανισμούς συσσώρευσης τεραστίων κεφαλαίων και προκλητικής κερδοφορίας από την εκμετάλλευση κρίσεων, που δεν αναδιανέμουν πλούτο στην κοινωνία (S) όταν κάνουν μάρκετινγκ με φιλοδωρήματα ή προβάλλουν “κλιματική ευαισθησία” αγοράζοντας “αντισταθμίσεις” για την επιβάρυνση που προκαλούν στο φυσικό περιβάλλον (Ε). Προφανώς, είναι οργανισμοί που απέχουν από τον πόλο του καλού της Ηθικής και δεν έχουν καμμιά επαφή με την πνευματική βάση και την πρακτική έκφραση της Ευθύνης. Πώς θα μας φαινόταν, ας πούμε, οργανισμοί του -καθ’ όλα νομιμοποιημένου- τζόγου να κινούν επικοινωνιακή εκστρατεία για τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και την αντιμετώπιση της ανεργίας όταν στηρίζουν τη δραστηριότητα στις προσδοκίες απελπισμένων και εξαρτημένων για ουρανοκατέβατο πλουτισμό;
Βιώσιμη Κοινωνική Συνοχή με Σχέσεις ειρήνης και προόδου
Ανάλογο προβληματισμό έχω αναπτύξει κατά το λανσάρισμα των ESG και της υποχρεωτικότητας πριν λίγα χρόνια, σε μια προσπάθεια να υποστηρίξω την πεποίθησή μου πως η Ηθική Επιχειρηματική Ευθύνη υπερβαίνει τις ανακοινώσεις της καθ’ υποχρέωση συμμόρφωσης. Άλλωστε, ο καταναγκασμός δεν μπορεί να υποστηρίξει ως καθεστώς τη βιωσιμότητα. Στο ξεκίνημα του CSR αναζητούσαμε απαντήσεις αφετηριακές, εμπεδωμένες στα βαθύτερα υπαρξιακά ζητήματα και στη συνείδηση για:
κοινωνική δικαιοσύνη και ισονομία – ισότητα,
ανθρώπινα δικαιώματα και φιλαλληλία,
αλληλεγγύη γενεών και ομαλότητα διαδοχής,
ακεραιότητα και διαφάνεια στη διακυβέρνηση,
ανθρωπιστική τεχνολογία-μοχλό και ανάπτυξη για όλους,
δίκαιη κατανομή του πλούτου,
σεβασμό για τους φυσικούς πόρους και διάλογο με το περιβάλλον – είμαστε μέρος του,
πνευματική τροφή, παιδεία και αυθεντική δημιουργία – έργα ζωής.
Συνιστώσες για να νοηματοδοτείται η ανθεκτικότητα, με αντίληψη της ιδιαίτερης σημασίας που έχει η πολιτιστική-πολιτισμική κληρονομιά στη συνέχεια των πραγμάτων για ένα βιώσιμο μέλλον. Στοιχειοθετούν αυτά τα ζητήματα έναν Πολιτισμό ευρύτερης έννοιας.
Θα άξιζε να δίνουμε περιεχόμενο με νόημα στα ESG ανάγοντας πρακτικά τα κριτήρια στην ηθική αφετηρία των Sustainable Development Goals, ώστε να ξαναβρούμε το νήμα με κόμβο αποτελεσματικότητας και προόδου τις Συνέργειες (17ος Στόχος των SDGs). Έχω αποτυπώσει μια τέτοια αναγωγή σχεδιαστικά ακολούθως με τρεις παραδοχές για την κατανόηση, όπως παρουσίασα τον συλλογισμό μου κατά την 11η Συνάντηση των Εταιρικών Μελών της Κίνησης Πολιτών “ΔΙΑΖΩΜΑ” (diazoma.gr) τον περασμένο Μάιο.
Αυτή τη ροπή Βιωσιμότητας τη χαρακτηρίζω “Ολιστικό Πολιτισμό” για Σχέσεις ειρηνικές. Δεν περιλαμβάνει εκβιασμένους μετασχηματισμούς-μεταλλάξεις μεθυσμένης επιτάχυνσης και ηλικιακά χάσματα κοινωνικών συγκρούσεων, κανίβαλους και βαμπίρ. Εκτιμώ πως τα στερεότυπα βιωσιμότητας που αναμασώνται σήμερα στις συνταγογραφήσεις για τις επιχειρήσεις βρίσκονται μακριά από έναν Ολιστικό Πολιτισμό βασισμένο εννοιολογικά και βιωματικά σε έναν τέτοιο ειρμό.
Ο επιχειρηματικός κόσμος χρειάζεται σήμερα Ηγέτες Βιωσιμότητας, που να κατανοούν, να αγαπούν και να ενστερνίζονται τον Πολιτισμό σε όλο το εύρος της μεγάλης εικόνας και της επιδραστικότητάς του για ένα μέλλον που θα μπορεί να υποσχεθεί καθολική ευημερία. Αυτή η Ευθύνη είναι Ηθική και είναι αναγκαίο να την ενσωματώσει η επιχειρηματική κοινότητα.
* Γιάννης Ρούντος: Σύμβουλος – πρεσβευτής ιδεών και πρωτοβουλιών για τον Πολιτισμό και τη Βιωσιμότητα, πρώην στέλεχος στην επιχειρηματική κοινότητα (INTERAMERICAN 1994-2021) με αξιοσημείωτο διοικητικό έργο στους τομείς για τις Εταιρικές Υποθέσεις, την Επικοινωνία & Δημόσια Εικόνα, την Εταιρική Ευθύνη & Βιώσιμη Ανάπτυξη.
