Λόγω των αυξημένων ρυθμών αλλά και του τρόπου ζωής στο δυτικό κόσμο με την καθιστική ζωή, την έλλειψη άσκησης, την κακή διατροφή κ.λπ., το Σύνδρομο Άπνοιας Ύπνου (ΣΑΥ) αναγνωρίζεται πια ως μία διαρκώς αυξανόμενη νοσολογική οντότητα με χαρακτήρα μάλιστα «επιδημίας».
Γράφει ο Νικόλαος-Τιβέριος Οικονόμου, Νευρολόγος – Κλινικός Νευροφυσιολόγος, Ειδικός Ιατρός Ύπνου (PhD, ESRS Somnologist Expert) – Επιληπτολόγος (MSci), Καθηγητής Ε.Α.Π. – Κλινικός – Ερευνητικός Συνεργάτης Παν/μιου Αθηνών, υπεύθυνος Κέντρου Ύπνου Βιοκλινική Αθηνών, Όμιλος ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ
Τι είναι το Σύνδρομο Άπνοιας Ύπνου
Ως άπνοια ύπνου, ορίζεται η περιοδική διακοπή της αναπνοής (μερική ή ολική απόφραξη στο επίπεδο του φάρυγγα και όχι σε άλλο επίπεδο των αεραγωγών π.χ. στην μύτη) κατά τον ύπνο για τουλάχιστον δέκα δευτερόλεπτα, η οποία συνοδεύεται από πτώση του οξυγόνου στο αίμα (αποκορεσμός της αιμοσφαιρίνης) με αποτέλεσμα την κακή οξυγόνωση των ιστών (π.χ. του εγκεφάλου). Οι διακοπές αυτές της αναπνοής μέσα στη νύχτα, μπορεί να είναι λίγες, αλλά μπορεί να είναι ακόμη και εκατοντάδες. Έτσι το ροχαλητό (που θεωρείται ο «προθάλαμος» της υπνικής άπνοιας) ή οι άπνοιες μέχρι 5/ώρα θεωρούνται φαινόμενα εντός του φυσιολογικού. Μιλάμε για ΣΑΥ εφόσον οι άπνοιες ξεπερνούν τις 5/ώρα. Συγκεκριμένα, ΣΑΥ ορίζεται είτε εφόσον υπάρχουν 5 ή και περισσότερες άπνοιες και συνυπάρχουν συμπτώματα όπως ημερήσια κόπωση/υπνηλία, κατάθλιψη, διαταραχές στην μνήμη/συγκέντρωση/προσοχή ή καρδιαγγειακές νόσοι, είτε εάν οι άπνοιες είναι >15/ώρα χωρίς συνοδά νυκτερινά ή ημερήσια συμπτώματα ή άλλες συνοδούς νόσους. Ανάλογα της βαρύτητας του, το σύνδρομο κατατάσσεται σε ήπιο (5-15 άπνοιες/ώρα), μέτριο (15-30 άπνοιες/ώρα), σημαντικό (> 30 άπνοιες/ώρα). Η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής του Ύπνου (AASM – American Academy of Sleep Medicine) συστήνει την θεραπεία του συνδρόμου εφόσον οι άπνοιες ξεπερνούν τις 15/ώρα, ανεξαρτήτως συνοσηρότητας ή συνοδών συμπτωμάτων.
Αιτίες
Η αιτιολογία για το ΣΑΥ είναι πολυπαραγοντική και αφορά σε απόφραξη των ανώτερων αεραγωγών στο ύψος του φάρυγγα. Οι αιτίες της απόφραξης είναι αλλοιώσεις ανατομικές (π.χ. οι υπερτροφικές αμυγδαλές, αλλά και επίκτητες όπως η παχυσαρκία που προκαλεί και αυτή «συμφόρηση» στην περιοχή) ή ο ελαττωμένος νευρομυϊκός τόνος, με μειωμένη ικανότητα σύσπασης των φαρυγγικών μυών με αποτέλεσμα την απόφραξη του φάρυγγα.
Ποιος πάσχει πιο συχνά από ΣΑΥ
Η επιδημία του ΣΑΥ αφορά ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού. ΣΑΥ (εννοούμενο ως αριθμό απνοιών >15/ώρα ύπνου) απαντάται στο 13% των ανδρών και στο 6% των γυναικών, ενώ εάν χρησιμοποιηθούν κριτήρια άπνοιας ύπνου, ο αριθμός απνοιών >5/ώρα ύπνου, τα ποσοστά πασχόντων αυξάνονται δραστικά, φτάνοντας ακόμη και στο 80% των ανθρώπων στην ηλικία των 65 ετών. Το ΣΑΥ απαντάται 2-3 φορές πιο συχνά στους άνδρες. Η υποδιάγνωση είναι ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα του ΣΑΥ. Έτσι, ακόμη και σε προηγμένα κράτη με υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας όπως οι ΗΠΑ, από τα περίπου 30 εκατομμύρια πολιτών που πάσχουν από ΣΑΥ, μόνο 6 εκατομμύρια έχουν λάβει διάγνωση και κατ’ επέκταση κάποια κατάλληλη θεραπεία.
Οι επιπτώσεις
Οι συχνές αφυπνίσεις (συνειδητές ή μη) λόγω του κακού αερισμού και του αισθήματος πνιγμονής προκαλούν κατακερματισμό του ύπνου. Έτσι ο ασθενής με ΣΑΥ κάνει έναν ύπνο «επιφανειακό» χωρίς να καταφέρνει να «μπει» σε βαθύ στάδιο ύπνου ή και στον ύπνο REM, δηλαδή στα πλέον χρήσιμα στάδια του ύπνου για τη φυσιολογική ομοιόσταση του οργανισμού. Τα ανωτέρω σε συνδυασμό με τους αποκορεσμούς της αιμοσφαιρίνης (της πτώσης δηλαδή του οξυγόνου στο αίμα), προκαλεί περιορισμένο και κακής ποιότητας ύπνο. Είναι γνωστό ότι το μη θεραπευμένο ΣΑΥ προκαλεί ή/και επιδεινώνει καρδιαγγειακά νοσήματα και μειώνει το προσδόκιμο ζωής. Η αφύπνιση με το αίσθημα ύπνου μη αναζωογονητικού και τα συνοδά αισθήματα ημερήσιας υπνηλίας, κόπωσης αλλά και ευερεθιστότητας ή κακής διάθεσης αναφέρονται πολύ συχνά.
Το ΣΑΥ και οι νοητικές λειτουργίες
Συχνά δεν αναγνωρίζουμε ότι πίσω από νευροψυχολογικά συμπτώματα όπως μειωμένη προσοχή, συγκέντρωση, ταχύτητα αντίδρασης ικανότητα απομνημόνευσης και ανάκλησης, ικανότητας υπολογισμών, μειωμένες επιδόσεις στην εργασία μας κλπ, βρίσκεται το ΣΑΥ. Αυτές είναι οι επιπτώσεις που κάποιος επισημαίνει σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο. Μακροπρόθεσμα, δημοσιεύονται ολοένα και περισσότερες μελέτες που αποδίδουν στο χρόνιο μη θεραπευόμενο ΣΑΥ τόσο την πρώιμη εμφάνιση όσο και την επιδείνωση άνοιας. Έτσι σε μελέτη παρατήρησης 1667 ανθρώπων μέσης ηλικίας 62 ετών, φάνηκε πως όσο πιο σημαντική ήταν η βαρύτητα του ΣΑΥ (με βάση τον δείκτη απνοιών/υποπνοιών) τόσο μεγαλύτερος ήταν ο κίνδυνος εμφάνισης άνοιας. Σε άλλη προοπτική μελέτη διάρκειας 4.5 ετών που συμπεριέλαβε 298 γυναίκες, φάνηκε πως κυρίως η νυχτερινή υποξυγοναιμία, που είναι στοιχείο του ΣΑΥ, συνδεόταν περισσότερο με την εμφάνιση νοητικού ελλείμματος και άνοιας. Εκτός της υποξυγοναιμίας φαίνεται πως το ΣΑΥ προκαλεί νοητικό έλλειμμα και με άλλους τρόπους. Κατά πρώτον, ο κατακερματισμός του ύπνου με την ελάττωση του ύπνου βραδέων κυμάτων και του ύπνου REM. Είναι γνωστό ότι στα στάδια αυτά διενεργούνται διαδικασίες μνημονικής εναποθήκευσης και εγχάραξης. Συνεπώς, η συστηματική στέρηση του ύπνου από τα χρήσιμα για την μνήμη στάδια αυτά, συμβάλλει στην εμφάνιση άνοιας. Επιπλέον, το ΣΑΥ όντας ένας αγγειακός παράγοντας κινδύνου, εάν δεν θεραπευθεί προκαλεί αγγειακές εγκεφαλικές βλάβες (μικροαγγειοπάθεια και έμφρακτα) με συνοδό νέκρωση εγκεφαλικού ιστού.
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
Απεικονιστικές μελέτες στο ΣΑΥ δείχνουν ότι με την εφαρμογή θεραπείας εκλογής, την συσκευή δηλαδή θετικής πίεσης αέρα (CPAP), οι δομικές εγκεφαλικές βλάβες οφειλόμενες στο ΣΑΥ βελτιώνονται και το εγκεφαλικό παρέγχυμα επανακάμπτει. Η θεραπεία με CPAP φαίνεται ότι βελτιώνει και τις νοητικές δεξιότητες (προσοχή, συγκέντρωση, ταχύτητα αντίδρασης, ενεργό μνήμη κ.λπ.) τόσο σε ασθενείς με ΣΑΥ που δεν έχουν παρουσιάσει ακόμη σημάδια άνοιας αλλά ακόμη και σε εκείνους που έχουν! Βασιζόμενοι στο τελευταίο, σε ασθενείς που παραπονιούνται για νοητικά ελλείμματα ή σε εκείνους που έχουν ήδη διάγνωση νοητικής έκπτωσης/άνοιας με υπόνοια συνύπαρξης ΣΑΥ, προκρίνεται ολοένα και περισσότερο η ανίχνευση και θεραπεία αυτού με σκοπό την αναστροφή της νοητικής έκπτωσης.
