.gif?rand=8479)
Tου Στάθη N. Kαλύβα, καθηγητή στο πανεπιστήμιο Yale. Από την Καθημερινή, 31/10/10. Η Επιτυχία έχει πολλούς… Διεκδικητές, ενώ η Αποτυχία είναι… Ορφανή! Και οι δύο όμως έχουν τις ρίζες τους σε συστήματα Ιδεών, Αντιλήψεων και Αφηγήσεων που συνήθως αποκαλούμε «Ιδεολογίες». Αν αναζητήσει κανείς τα χαρακτηριστικά της Ιδεολογίας με την οποία πορευτήκαμε προς τη Χρεοκοπία μάλλον δεν θα δυσκολευτεί να εντοπίσει τρία θεμελιώδη Συστατικά: Λαϊκισμό, Ναρκισσισμό και «Αριστερισμό».
Ο Λαϊκισμός είναι ένα σύνολο κοινωνικών αντιλήψεων και συμπεριφορών που περιλαμβάνει τον εξισωτισμό (την επιθυμία της ισοπέδωσης προς τα κάτω), την αναζήτηση του ατομικού βολέματος εκτός των νόμων και σε βάρος του κοινού συμφέροντος, την ολοκληρωτική αποποίηση κάθε ατομικής ευθύνης και τη συστηματική εξαγωγή προσόδων από το κράτος. Ο Λαϊκισμός έγινε πολιτική πρακτική όταν λειτούργησε ως βάση ενός κοινωνικού συμβολαίου, σύμφωνα με το οποίο οι πολιτικοί παρείχαν απλόχερα κρατικές προσόδους σε ομάδες ή άτομα, με αντάλλαγμα την ψήφο τους. Η «υλική βάση» αυτού του κοινωνικού συμβολαίου υπήρξε η λεηλασία, αρχικά των ευρωπαϊκών κονδυλίων και αργότερα του φτηνού χρήματος της Ευρωζώνης. Η Ευρώπη λειτούργησε για την Ελλάδα κάπως σαν τον φυσικό πλούτο στις χώρες που τον διαθέτουν άφθονο, οπλίζοντας με χρήμα ανεύθυνους πολιτικούς. Πετύχαμε έτσι ένα επίπεδο ευημερίας που τελικά αποδείχθηκε ιδιαίτερα επισφαλής, ενώ κατασκευάστηκε ένα απατηλό όραμα γενικευμένου και εύκολου πλουτισμού. Η πρόσβαση σε μια άνετη ζωή θεωρήθηκε αυτονόητο δικαίωμα άσχετο από την προσπάθεια και τις ικανότητες του καθενός και εντελώς ξεκομμένο από την ικανότητα της χώρας να καινοτομεί και να ανταγωνίζεται, δηλαδή να παράγει πλούτο. Η συναλλαγή αυτή διέφθειρε τόσο τους πολιτικούς (που γνώριζαν πως το σύστημα ήταν σαθρό αλλά πίστεψαν πως θα είχε αέναη διάρκεια) όσο και τους πολίτες που έμαθαν να απαιτούν και να εκβιάζουν την ιδιωτική πρόσβαση σε δημόσια αγαθά χωρίς πρόθεση ατομικής συνεισφοράς. Ο μπαμπούλας του «πολιτικού κόστους» αποδείχθηκε ιδιαίτερα βολικός για όλους, ακόμα και όταν ήταν υπαρκτός. Μπορεί ο Ανδρέας Παπανδρέου να τον έκανε λάβαρο και να του έδωσε την υπόσταση που απέκτησε, όμως ο λαϊκισμός δεν έκανε πολιτικές διακρίσεις: το έδαφος προλείανε η Χούντα, ενώ πρόσφατα η Νέα Δημοκρατία υπηρέτησε το ίδιο όραμα με ενθουσιασμό. Κλασικό παράδειγμα του είδους, ο Νικήτας Κακλαμάνης.
Το δεύτερο συστατικό είναι ο ναρκισσισμός, ακραία έκφανση μιας έντονης προϋπάρχουσας ροπής προς τον συναισθηματισμό και τον ρομαντισμό. Μολονότι κανείς δεν επαίρεται γι’ αυτόν, είναι εμφανής και διάχυτος. Τον συναντάμε στην απόλυτη κυριαρχία της καταγγελίας σε σχέση με την άρθρωση προτάσεων και ενυπάρχει σε πλήθος διαδεδομένων αντιλήψεων: π.χ. πώς το Μνημόνιο είναι η αιτία της κρίσης και όχι το αποτέλεσμα της ή πως φταίνε οι άλλοι για τη χρεοκοπία και όχι εμείς. Το κατεξοχήν σύνθημα του ναρκισσισμού; «Δεν χρωστάμε, μας χρωστάνε». Επειδή, όμως, η πραγματικότητα δεν αλλάζει μόνο και μόνο επειδή δεν μας αρέσει, ο ναρκισσισμός οδηγεί σχεδόν πάντοτε στην απάτη και την ανυποληψία: όταν τα στατιστικά στοιχεία δεν βόλευαν, κατασκευάζαμε πλαστά. Τώρα, κάποιοι προτείνουν να μην πληρώσουμε τα δανεικά ή να «ξεσηκωθούμε», ενώ άλλοι να αποφύγουμε τις μεγάλες αλλαγές μπας και ξεγλιστρήσουμε κάπως. Θεωρούν, εντελώς ναρκισσιστικά, πως έτσι θα εξαφανίσουμε το πρόβλημα ή (πολύ παραπάνω) τις συνθήκες που το δημιούργησαν.
Το τρίτο συστατικό της ιδεολογίας αυτής είναι ο «αριστερός» λόγος που κυριάρχησε μετά την πτώση της χούντας. Ένα κακέκτυπο, κακοχωνεμένο λεξιλόγιο που εισήγαγαν αποτυχημένοι διανοούμενοι, συνήθως έπειτα από πολυετή «φοιτητική» θητεία στο Παρίσι, συνδυάστηκε με ένα δικαιολογημένο ίσως, αλλά υπερβολικό αίσθημα εθνικής ανασφάλειας, παράγοντας έναν βαθύτατα συντηρητικό λόγο που πολιτογραφήθηκε ως προοδευτικός. Έτσι, η ισοπέδωση ονομάστηκε ισότητα, η προσοδοφορία λαϊκό δικαίωμα και η καταπάτηση των νόμων επαναστατική ανυπακοή. Στο πλαίσιο αυτό γίνονται κατανοητά φαινόμενα όπως η ανάδειξη του Αρη Βελουχιώτη σε σύμβολο του Ελληνισμού, η συμπάθεια για την τρομοκρατία, ο χαρακτηρισμός της «εξέγερσης» του Δεκεμβρίου 2008 ως του πιο πολιτικού γεγονότος στην Ευρωπαϊκή ιστορία εδώ και 30 χρόνια, η πάγια καταγγελία κάθε απόπειρας επιβολής του νόμου ως αυθαίρετης κρατικής βίας, ακόμα και ο πρόσφατος ξεσηκωμός για το δικαίωμα στο κάπνισμα. Ο λόγος αυτός, εύκολος και ευπροσάρμοστος, νομιμοποίησε τόσο τον υποβόσκοντα ναρκισσισμό όσο και τον ακατέργαστο λαϊκισμό, ντύνοντας τα με ένα ιδεολογικό περίβλημα. Διαπότισε τόσο βαθιά την κοινωνία που πήρε τη μορφή αυτόματου αντανακλαστικού.
Οι ιδεολογίες δεν πεθαίνουν από τη μια μέρα στην άλλη και η ιδεολογία της χρεοκοπίας δεν αποτελεί εξαίρεση. Δεν έχει όμως μέλλον, γιατί κατέρρευσε το οικοδόμημα που τη γέννησε και τη συντήρησε. Τι θα την αντικαταστήσει; Αυτό θα κριθεί από την έκβαση της κρίσης. Αν αποτύχουμε, η περιθωριοποίηση και το τέλμα στο οποίο θα οδηγηθούμε θα παραγάγει ενδεχομένως ένα είδος μοιρολατρικού λαϊκισμού με φασιστοειδές περικάλυμμα. Αντίθετα, η επιτυχής έξοδος από την κρίση αντιστοιχεί στο όραμα μιας κοινωνίας που καινοτομεί και δημιουργεί. Ο επιθανάτιος ρόγχος της ιδεολογίας της χρεοκοπίας της θα επισπευσθεί, όσο αναδεικνύεται δημόσια ο επιζήμιος ρόλος της με άμεσο και συστηματικό τρόπο.
Καλός αναλυτηής ο κ. Καθηγητής. Με μερικά από τα λεγόμενα του συμφωνώ, με άλλα όχι. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι πως ενώ δεν μας λείπουν οι θεωρείες, απουσιάζει παντελώς η πράξη και η δράση. Θα μείνουμε, άραγε, έτσι μέχρι το τέλος, βουλιάζοντας μέσα στον βούρκο μέχρι να μας σκεπάσει;
“Αν αναζητήσει κανείς τα χαρακτηριστικά της Ιδεολογίας με την οποία πορευτήκαμε προς τη Χρεοκοπία μάλλον δεν θα δυσκολευτεί να εντοπίσει τρία θεμελιώδη Συστατικά: Λαϊκισμό, Ναρκισσισμό και «Αριστερισμό».”
Τσ, τσ, τσ… Τί μας λέτε κύριε καθηγητά; Σοβαρά;
Αξιοθαύμαστη πάντως η προσπάθεια κάποιων -ακόμα και τώρα- να μας πουν οτι για ό,τι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια (“χρηματοπιστωτική κρίση” το αποκαλούν πολύ κομψά και βολικά γι αυτούς) το μόνο που δεν ευθύνεται είναι η βάση του κοινωνικοοικονομικού συστήματος το οποίο θαυμάζουν και υπηρετούν.
Ούτε περνάει από το μυαλό τους (ή μήπως αντίθετα, το γνωρίζουν καλά οι κύριοι καθηγητάδες αλλά δεν το ομολογούν) να αναφερθούν στην πολυετή κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων, την μείωση της κερδοφορίας τους και την προσπάθεια των δυνάμεων του κεφαλαίου να ξεπεράσουν την κρίση αυτή (παρουσιάζοντάς την στην Ευρώπη, ως απλά “δημοσιονομικού” χαρακτήρα) προς όφελός τους και εις βάρος των δυνάμεων της εργασίας.
Ξέρω, ξέρω… “Τί ξύλινος λόγος!” θα πουν κάποιοι.
Εντάξει. Την επόμενη φορά θα τον κάνουμε πιό “ευλύγιστο” και πιό “μεταμοντέρνο”.
Μέχρι τότε όμως ας μην περιμένουμε.
Μετά το Μνημόνιο και τα “μέτρα στήριξης”, η ελεγχόμενη χρεωκοπία είναι εδώ (σε 3 χρόνια ή νωρίτερα).
Η υποθήκευση της χώρας με δάνεια για “αμυντικούς” εξοπλισμούς, Ολυμπιακούς Αγώνες κλπ, τα οποία δεν είναι δυνατόν να αναγνωρίζουμε και να θεωρούμε οτι μας βαρύνουν, πρέπει να σταματήσει. Υπάρχει ανάλογη διεθνής εμπειρία.
Επομένως: Αναδιαπραγμάτευση του χρέους (έπρεπε να έχει γίνει προ Μνημονίου) με απαίτηση διαγραφής σημαντικού μέρους του, κι αν χρειαστεί (δηλ. αν κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν), έξοδος από την ΟΝΕ ή και την Ε.Ε.
Τί μπορεί να είναι χειρότερο από ένα χρέος της τάξης του 150% του ΑΕΠ σε 3 χρόνια, ακόμα και αν υποθέσουμε οτι επιτευχθεί ο μηδενισμός του ελλείμματος; Υπάρχει περίπτωση ένα τέτοιο χρέος να ξεπληρωθεί ποτέ;
Εκτός… Εκτός και το ζητούμενο είναι απλώς το παραμύθι που αναμασάει ο Τζέφρι: “η Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές”. Δηλ. με απλά λόγια, να συνεχίσει δανειζόμενη να αγοράζει χρήμα από τους εμπόρους χρήματος (τραπεζίτες) έλληνες και ξένους! Αυτούς, τους οποίους σίγουρα τους ενδιαφέρει να μην χάσουν έναν πελάτη από τον οποίο εξασφαλίζουν καλό “μεροκάματο”.
Εμάς όμως;
Καθένας από μας ας αναλογιστεί σε ποιά πλευρά αναγνωρίζει τον εαυτό του.
Με τον Κωστόπουλο, τον Βγενόπουλο, τον Σάλλα ή απέναντί τους;
Γιατί η “επιτυχής έξοδος από την κρίση” την οποία επικαλείται ο κύριος καθηγητής, απλά ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ καθώς ο ορισμός της “επιτυχούς εξόδου” είναι πολύ διαφορετικός ανάλογα με την πλευρά του παπλώματος στην οποία κοιμάσαι: από κάτω (με τον Δημήτρη, τον Αντρίκο και τον Μιχαλάκη) ή από πάνω;