Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότερο από το 30% των ενηλίκων σε όλο τον κόσμο (πάνω από 1 δισεκατομμύριο άτομα) πάσχουν από υπέρταση, δηλαδή αυξημένη αρτηριακή πίεση, τα περισσότερα χωρίς να το γνωρίζουν. Σχεδόν ένας στους 3 άνδρες στην χώρα μας πιθανόν να πάσχει από κάποια μορφή συστηματικής υπέρτασης!
Αν και είναι γνωστή κυρίως ως αιτία καρδιαγγειακών και νεφρικών προβλημάτων, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά και τα μάτια, προκαλώντας προβλήματα όπως η υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια διαφόρων σταδίων, ακόμη και ισχαιμική χοριοειδοπάθεια, αλλά και οπτική νευροπάθεια. Επίσης συχνά η διάγνωση της συστηματικής υπέρτασης γίνεται πρώτα από τον ή την οφθαλμίατρο.
«Τα βασικά σημεία της βυθοσκόπησης στην οφθαλμολογική αξιολόγηση πέρα από το οπτικό νεύρο και την ωχρά κηλίδα είναι το αγγειακό σύστημα: τα αρτηρίδια δηλαδή και οι
συναφείς φλέβες. Η διάφανη κατασκευή του οφθαλμού -ώστε να «επεξεργάζεται» εικόνες- δίνει και την μοναδική δυνατότητα, από όλο το σώμα μας, να γίνονται ορατά και να μπορούν να φωτογραφηθούν εύκολα και ανέπαφα αυτά τα αγγεία μέσα ένα σύστημα φακών έμμεσης ή άμεσης βυθοσκόπησης.
Μεταξύ άλλων «αναζητάμε» και ενδείξεις βλάβης στο πολύπλοκο αγγειακό σύστημά τους που είναι χαρακτηριστικές της υπέρτασης. Για παράδειγμα μπορεί να δούμε ότι τα αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδή έχουν γίνει λίγο πιο «δύσκαμπτα» από το φυσιολογικό – αυτό εμφανίζεται με χαρακτηριστική πάχυνση της μυϊκής στοιβάδας των αρτηριδίων που κάνει την εμφάνισή τους να «γυαλίζει» και να θυμίζει επίστρωση ασημιού η χαλκού (silver or copper wiring) -ένα από τα πιο σημαντικά κλινικά σημεία συστηματικής υπέρτασης-, ή ότι πιέζουν το ένα το άλλο και διασταυρώνονται (av nicking), με τα αρτηρίδια να περιορίζουν και να πιέζουν τα φλεβίδια με τα οποία διασταυρώνονται.
Δυστυχώς είναι πολύ συχνή η αρχική διάγνωση συστηματικής υπέρτασης από τον οφθαλμίατρο όταν μειωθεί η όραση λόγω απόφραξης κλάδου οφθαλμικής φλέβας (BRVO branch retinal vein occlussion) και συναφές κυστικό οίδημα ωχράς κηλίδας και αυτό γιατί η υπέρταση σπάνια έχει άλλα εμφανή συμπτώματα στους πάσχοντες. Σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις -κακοήθους υπέρτασης- βλέπουμε ότι αρχίζει να υπάρχει και συσσώρευση αίματος, που μοιάζει με μικροσκοπικές αιμορραγίες.
Ακόμα μπορούμε να δούμε μικροσκοπικά ανευρύσματα, κηλίδες στον αμφιβληστροειδή ή οίδημα της ωχράς. Αυτά είναι ενδείξεις σοβαρής υπερτασικής αμφιβληστροειδοπάθειας, μίας πάθησης που προκαλείται από βλάβες στο αγγειακό σύστημα των ματιών εξαιτίας της επίμονα αυξημένης αρτηριακής πίεσης» εξηγεί ο δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, Χειρουργός-Οφθαλμίατρος, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου NYU της Νέας Υόρκης και προσθέτει:
«Αυτές στα αρχικά στάδια δεν προκαλούν συμπτώματα, όμως με το πέρασμα του χρόνου συσσωρεύονται και τελικά επιφέρουν αλλοιώσεις στον αμφιβληστροειδή, ο οποίος είναι ο φωτοευαίσθητος χιτώνας των ματιών. Στο στάδιο αυτό ο ασθενής συνήθως έχει πια σοβαρή αμφιβληστροειδοπάθεια και μπορεί να παρουσιάζει θόλωμα ή μείωση της όρασης, συμπτώματα που είναι ακόμα εντονότερα σε όσους, εκτός από υπέρταση, έχουν και σακχαρώδη διαβήτη. Επίσης μπορεί να παραπονιέται για διπλωπία (βλέπει διπλά είδωλα) με πονοκεφάλους.
Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι παρόμοιες αγγειακές αλλαγές γίνονται παράλληλα σε όλα τα όργανα του σώματος με ίδιου μεγέθους αγγεία όπως: τα νεφρά, το νευρολογικό σύστημα, ο εγκέφαλος κτλ.
Οι ασθενείς αργότερα μπορεί να παρουσιάσουν απόφραξη αγγείων κάτω από τον αμφιβληστροειδή χιτώνα, την ονομαζόμενη ισχαιμική χοριοειδοπάθεια που μπορεί να διαταράξει την όραση ή, μερικές φορές, να οδηγήσει στη δημιουργία ουλών που την διαταράσσουν. Τα ευρήματα αυτά είναι σημαντικά και για τις εγκυμονούσες γυναίκες με υπέρταση λόγω κινδύνου προ-εκλαμψίας ή σπανιότερα εκλαμψίας.
Επίσης μπορεί να προκληθεί οίδημα και πιθανόν βλάβη στο οπτικό νεύρο, από παρεμπόδιση της ροής του αίματος. Ειδικότερα, η παρεμπόδιση αυτή προκαλεί το θάνατο των νευρικών κυττάρων και αιμορραγία μέσα στο μάτι, οδηγώντας σε απώλεια όρασης.
«Η υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια είναι πολύ συχνή και σχεδόν το 10% των ενηλίκων χωρίς σακχαρώδη διαβήτη έχουν ενδείξεις της ήπιας μορφής της, δεδομένου ότι σημαντικό ποσοστό των υπερτασικών ασθενών είναι αρρύθμιστοι ή νοσούν επί χρόνια δίχως να το γνωρίζουν», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος προσθέτοντας πως «δυστυχώς, η ανάπτυξή της συχνά συμπίπτει χρονικά με την εκδήλωση προβλημάτων και σε άλλα εσωτερικά όργανα, όπως η καρδιά (μπορεί π.χ. να παρατηρηθεί υπερτροφία της αριστεράς κοιλίας) ή οι νεφροί (νεφρική νόσος)».
Είναι γεγονός πως η υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια αποτελεί προειδοποιητική ένδειξη ότι απαιτείται άμεση ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, καθώς μελλοντικά ο ασθενής κινδυνεύει από επιπλοκές όπως το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ή η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια. Στους διαβητικούς, εξάλλου, η υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια αποτελεί ιδιαίτερο παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη και εξέλιξη της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας αφού και η υπέρταση και το σάκχαρο επιβαρύνουν αθροιστικά τα αγγεία, δηλαδή της πρόκλησης πρόσθετων αλλοιώσεων στον αμφιβληστροειδή εξαιτίας της αυξημένης γλυκόζης (σακχάρου) αίματος.
«Η υπέρταση και η υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα παρά μόνο όταν οι βλάβες της είναι πια εκτεταμένες», σημειώνει ο κ. Κανελλόπουλος, εξηγώντας πως «αυτό συνήθως συμβαίνει δεκαετίες μετά την ανάπτυξή της, όταν η αντιμετώπιση της αιτίας της αλλά και των οφθαλμικών βλαβών είναι πιο δύσκολη. Όμως η έγκαιρη διάγνωσή της μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια για τους υπερτασικούς, ειδικά αν δεν γνωρίζουν ακόμα ότι πάσχουν από αυτήν ή έχουν αρρύθμιστη αρτηριακή πίεση.
Στην περίπτωση που γνωρίζετε ότι πάσχετε από υπέρταση και ξαφνικά παρουσιάσετε αλλαγές στην όρασή σας, απευθυνθείτε αμέσως στον οφθαλμίατρό σας. Θα σας υποβάλλει σε εξετάσεις (π.χ. οφθαλμοσκόπηση, φλουοροαγγειογραφία) και αναλόγως με τα ευρήματα θα κάνει τη διάγνωση.
Αν έχετε υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια, η αντιμετώπισή της εστιάζεται κυρίως στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσής σας με μέτρα που αφορούν τον τρόπο ζωής (υγιεινοδιαιτητικά μέτρα) και φαρμακευτική θεραπεία. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται συνεργασία του οφθαλμιάτρου με τον οικογενειακό γιατρό σας.
Αν τώρα η υπέρταση έχει προκαλέσει δομικές βλάβες στις αρτηρίες του αμφιβληστροειδούς και στον ίδιο τον χιτώνα, αυτές ίσως είναι μη αναστρέψιμες. Σε αυτή την περίπτωση, δεν θα μπορεί να βελτιωθεί η όρασή σας και στόχος της θεραπείας θα είναι να μην επιδεινωθεί. Επομένως, η καλύτερη λύση είναι να αποφύγετε την υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια με τακτική προληπτική μέτρηση της αρτηριακής πίεσης, άσκηση, υγιεινή διατροφή και αποφυγή του καπνίσματος. Αν ήδη ξέρετε ότι έχετε υπέρταση, προσπαθήστε να τη ρυθμίζετε όσο το δυνατόν καλύτερα» καταλήγει ο καθηγητής.
