.gif?rand=3513)
Τον περασμένο μήνα, τέθηκε σε ισχύ στην Αυστραλία η απαγόρευση εισαγωγής, χρήσης και παραγωγής τριών τύπων “αιώνιων χημικών”. Οι χημικές αυτές ουσίες – PFOA, PFOS και PFHxS – έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και αντιστέκονται στη διάσπαση. Θεωρούνται επιβλαβείς επειδή συσσωρεύονται μέσα σε ζωντανούς οργανισμούς και είναι τοξικές. Το 2023, ο Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας χαρακτήρισε την PFOA καρκινογόνο ουσία για τον άνθρωπο και την PFOS πιθανώς καρκινογόνα.
Όμως, αυτές οι τρεις ουσίες είναι απλώς σταγόνα στον ωκεανό. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 14.000 τύποι αιώνιων χημικών, γνωστών επίσημα ως υπερ- και πολυ-φθοροαλκυλικές ουσίες (PFAS). Ως απάντηση στην ανησυχία του κοινού, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρότεινε τον περιορισμό όλων των PFAS έως το 2030. Αυτή η προσέγγιση ίσως φαίνεται ακραία, αλλά το κόστος καθαρισμού έντονα ρυπασμένων περιοχών και τα νέα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι αξίζει. Η σταδιακή κατάργηση όλης της κατηγορίας θα μπορούσε να αποτρέψει ακόμα χειρότερη ρύπανση τα επόμενα χρόνια.
Η απαγόρευση της Αυστραλίας για τις τρεις πιο ανησυχητικές ουσίες είναι θετική, αλλά αργοπορημένη. Οι αρχές περιμένουν πρώτα να προκύψουν νέα στοιχεία για την επικινδυνότητα κάθε ουσίας ξεχωριστά. Αυτή η προσέγγιση βασισμένη στον κίνδυνο αφήνει ανοιχτό τον δρόμο για χιλιάδες άλλες PFAS – και για όλες τις υπόλοιπες βιομηχανικές χημικές ουσίες που αναπτύσσονται με τον εντυπωσιακό ρυθμό του 1,4 το δευτερόλεπτο.
Όταν μιλάμε για PFAS, η προσοχή είναι σοφή
Από τη δεκαετία του 1950, τα PFAS χρησιμοποιούνται ευρέως σε βιομηχανικά προϊόντα, χάρη στην ικανότητά τους να καθιστούν αντικολλητικά, αδιάβροχα ή ανθεκτικά στη φωτιά.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα χημικά είναι εξαιρετικά ανθεκτικά και δύσκολα αντιστρέφεται η βλάβη από την έκθεση. Κάποια μπορεί να μην είναι επικίνδυνα, αλλά συχνά δεν έχουν ελεγχθεί επαρκώς. Για αυτό η Ε.Ε. εφαρμόζει την αρχή της προφύλαξης: αν υπάρχει αμφιβολία, προχωρούμε με προσοχή ώστε να αποφευχθούν πιθανές σοβαρές βλάβες. Μια συνολική απαγόρευση αποτρέπει το φαινόμενο της “ατυχούς αντικατάστασης”, όπου απαγορευμένες ουσίες αντικαθίστανται γρήγορα από παραλλαγές ελάχιστα διαφορετικές.
Μέχρι σήμερα, οι πιο σοβαρά πληγείσες κοινότητες και εργαζόμενοι είναι εκείνοι που βρίσκονται κοντά σε εργοστάσια χημικών, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια και άλλες περιοχές όπου χρησιμοποιείται αφρός πυρόσβεσης με PFAS.
Η ανησυχία έχει πλέον επεκταθεί στα χαμηλότερα επίπεδα που βρίσκονται συχνά σε πόσιμο νερό, τρόφιμα, συσκευασίες τροφίμων, μαγειρικά σκεύη, χαλιά και αέρα.
Οι προσπάθειες ελέγχου ήταν αργές
Η Σύμβαση της Στοκχόλμης για τους Επίμονους Οργανικούς Ρύπους του 2001 στόχευσε 12 βιομηχανικές τοξικές χημικές ουσίες. Το 2004 η Αυστραλία κύρωσε τη σύμβαση και άρχισε να τις περιορίζει.
Στην πρώτη αυτή ομάδα δεν περιλαμβάνονταν PFAS. Όμως, αργότερα η σύμβαση τροποποιήθηκε ώστε να καταργήσει σταδιακά τις PFHxS και PFOA και να περιορίσει τα PFAS.
Η Αυστραλία δεν χρησιμοποίησε τη Σύμβαση για να απαγορεύσει τις τρεις ουσίες, επειδή δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα την εσωτερική νομοθετική διαδικασία που θα της επέτρεπε να κυρώσει τις τροποποιήσεις.
Τα τελευταία χρόνια, η ανησυχία επικεντρώθηκε στα επίπεδα PFAS στο πόσιμο νερό. Η αυστραλιανή επιτροπή ειδικών υγείας κατέληξε ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να συνδέουν τα PFAS συνολικά με κλινικά σημαντικές βλάβες. Αντίθετα, στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, κορυφαίοι οργανισμοί αναγνώρισαν κινδύνους όπως χαμηλότερο βάρος γέννησης, υψηλή χοληστερόλη, μειωμένη νεφρική λειτουργία, παθήσεις του θυρεοειδούς και διάφορους καρκίνους.
Όταν υπάρχει αμφιβολία, να ενεργούμε με προφύλαξη
Μία από τις πιο σαφείς διατυπώσεις της αρχής της προφύλαξης βρίσκεται στη Διακήρυξη του Ρίο του 1992, που αναφέρει: “Όπου υπάρχουν απειλές σοβαρής ή μη αναστρέψιμης βλάβης, η έλλειψη πλήρους επιστημονικής βεβαιότητας δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως λόγος αναβολής μέτρων για την αποτροπή περιβαλλοντικής υποβάθμισης.”
Η Ε.Ε. συμβουλεύεται κατασκευαστές και χρήστες σχετικά με τις χρήσεις των PFAS και την ύπαρξη ασφαλέστερων εναλλακτικών. Ήδη έχουν βρεθεί υποσχόμενες λύσεις. Παρόλα αυτά, ορισμένες εταιρείες έχουν παραλείψει να κοινοποιήσουν κρίσιμες πληροφορίες ασφάλειας, ενώ παρατηρείται αύξηση της μη συμμόρφωσης.
Αυτή τη στιγμή, οι κατασκευαστές έχουν τις περισσότερες πληροφορίες για την τοξικότητα, ενώ οι ρυθμιστικές αρχές καλούνται να προστατέψουν το κοινό και το περιβάλλον χωρίς επαρκή δεδομένα. Γι’ αυτό είναι λογικό να υιοθετείται η αρχή της προφύλαξης.
Ακόμη κι αν απαγορευτούν, τα PFAS θα αφήσουν μακροχρόνια κληρονομιά. Οποιαδήποτε απαγόρευση θα πρέπει να συνοδεύεται από καθορισμό αποδεκτών επιπέδων PFAS σε νερό, έδαφος, αέρα και τρόφιμα.
