Ενώ το Web 2.0 και τα κοινωνικά δίκτυα προώθησαν την εμφάνιση των διαφόρων κοινοτήτων του διαδικτύου, το crowdfunding ή συμμετοχική χρηματοδότηση, γνωρίζει μια σημαντική ανάπτυξη στη Γαλλία όπως και στο εξωτερικό.
των Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Καθηγητή Πολυτεχνείου Κρήτης, Μιχάλη Δούμπο, Καθηγητή Πολυτεχνείου Κρήτης & Μαριάννας Εσκαντάρ, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, MBA του Πολυτεχνείου Κρήτης
Συμπληρωματική στις παραδοσιακές χρηματοδοτήσεις, παίρνει διαφορετικές μορφές (δώρο, δώρο με ανταπόδοση, δάνειο και επένδυση) που αναδεικνύουν δυναμικές και πρακτικές ετερογενείς. Χρησιμοποιούμενη ως εργαλείο μελέτης της αγοράς ή της εμψύχωσης των κοινοτήτων, μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή του crowdsourcing.
Στηριζόμενη σε μαρτυρίες επαγγελματιών του κλάδου και σε πολλαπλά παραδείγματα, κυρίως από τον κλάδο της κουλτούρας, η συγγραφέας παρουσιάζει τους παράγοντες του crowdfunding, τους διάφορους τύπους πλατφόρμας, τις ισχύουσες διατάξεις και προσεγγίζει τις προκλήσεις αυτού του συνεργατικού μοντέλου: την αποδιαμεσολάβηση, τη δημιουργία κοινωνικής αξίας, την κατεύθυνση της αποταμίευσης προς την πραγματική οικονομία.
Ιστορικό, αγορά και εργαλείο μελέτης αγοράς
Εδώ και δέκα χρόνια το crowdfunding ή η “συμμετοχική χρηματοδότηση”, είναι μια πρακτική όλο και πιο συχνή στη Γαλλία και στο εξωτερικό. Πολλοί παράγοντες συνεισφέρουν στην ανάπτυξη του (1): η έλευση του Web 2.0, η ανάπτυξη της συνεργατικής οικονομίας και του crowdsourcing, αλλά επίσης η δυσκολία πρόσβασης των επιχειρηματιών σε χρηματοοικονομικούς πόρους, ένα κενό που μένει να καλυφθεί ειδικά στη χρηματοδότηση της εκκίνησης.
Ενώ οι διαδοχικές κρίσεις από το 1990 και μετά δημιούργησαν την ευαισθητοποίηση σε επενδυτές για τους κινδύνους της χρηματοοικονομικοποίησης της οικονομίας, οι προτεινόμενες τοποθετήσεις στο πλαίσιο του crowdfunding ξαναδίνουν την αίσθηση ότι η αποταμίευσή τους κατευθύνεται στην πραγματική οικονομία και συνεισφέροντας στην ανάπτυξη της περιοχής τους. Εμφανίζεται έτσι μια νέα γενιά χρηματοδοτών, μικροί αποταμιευτές που επενδύουν δίπλα στους παραδοσιακούς επενδυτές. Όπως υποδεικνύει η FPF, Financement Participatif France, επαγγελματική ένωση Γάλλων του crowdfunding, η συμμετοχική χρηματοδότηση γίνεται “ένα πραγματικό εργαλείο δημοκρατικοποίησης για να δώσει νόημα και πραγματικότητα στην άμεση συμμετοχική διοίκηση των πολιτών”.
Εάν ο όρος crowdfunding ή “χρηματοδότηση από το πλήθος” εμφανίστηκε πρόσφατα, η πρακτική του είναι παλιά και εφαρμόσθηκε με διάφορες μορφές διαμέσου του χρόνου, σε εκστρατείες συνδρομών φιλανθρωπίας. Αρχικά, οι Έλληνες μάζευαν χρήματα υπό τη μορφή εθελοντικών και δωρεάν συνεισφορών με στόχο ένα κοινό έργο. Μερικούς αιώνες αργότερα από το 18ο αιώνα, συγγραφείς, ποιητές, συνθέτες, καλλιτέχνες, ζητούν από επενδυτές χρηματοδότηση για την υποστήριξη των έργων τους.
Το 1875, Auguste Bartholdi οργανώνει μια συγκέντρωση κεφαλαίων για την κατασκευή του αγάλματος της Ελευθερίας, περιλαμβάνοντας δεκάδες χιλιάδες Γάλλους και Αμερικάνους συνεισφέροντες, απλούς πολίτες και πλούσιους επιχειρηματίες.
Η προσφυγή στο crowdfunding συνεχίζεται και τον 20ό αιώνα. Μετά το Μεγάλο Πόλεμο (1ος παγκόσμιος πόλεμος), το γαλλικό κράτος αποφασίζει να χορηγήσει επιδοτήσεις σε κοινότητες και δήμους για να βοηθήσουν οικογένειες των οποίων μέλη έπεσαν στα πεδία του πολέμου.
Με τη δημοκρατικοποίηση του διαδικτύου το 1990, μετά με την ανάπτυξη του Web 2.0, νέες προοπτικές προσφέρονται στους επαγγελματίες του crowdfunding που διαθέτουν στο εξής νέες τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας (NTIC), προωθώντας την αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών.
Το crowdfunding επιβλήθηκε ως μέσο χρηματοδότησης εδώ και μερικά χρόνια. To 2014, 1.250 πλατφόρμες εξακριβώθηκαν στη μελέτη του Massolution Crowdfunding Industry 2015 Report ειδικευμένου στις βιομηχανίες του crowdsourcing και του crowdfunding συγκεντρώνοντας 16,2 δις δολάρια σε όλο τον κόσμο. Τα κεφάλαια που συγκεντρώθηκαν προέρχονται κατά 72,8% από δάνεια, 7,4% από επένδυση, 8,3% από δώρο και 7,8% από δώρο με ανταπόδοση. Η αμερικανική ήπειρος κυριαρχεί στην αγορά του crowdfunding κατέχοντας το 50,7% του όγκου των συγκεντρωμένων κεφαλαίων με ένα ετήσιο ποσοστό αύξησης 82%. Ακολουθεί η Ασία με 30,1% ( με σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης: +210% μεταξύ 2014 και 2015). Τρίτη η Ευρώπη με 18,8% κρύβοντας μεγάλες ανισότητες μεταξύ των χωρών.
Ενώ υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα χρηματοδότησης των νέων καινοτόμων επιχειρήσεων (εκκίνησης), το crowdfunding εμφανίζεται ως συμπληρωματικό μέσο χρηματοδότησης και μπορεί να πάρει τη μορφή χρηματοοικονομικής μόχλευσης, επιτρέποντας στο φορέα του έργου να έχει πρόσβαση στην τραπεζική πίστωση.
Τα τελευταία χρόνια, πραγματοποιείται πολλαπλασιασμός συνεργασιών μεταξύ τραπεζών και πλατφορμών του crowdfunding. Οι συνεργασίες παίρνουν τις μορφές: εμπορική ή καπιταλιστική συνεργασία, πληθώρα εκστρατειών. Άλλες τράπεζες ασκούν μια πιο δυναμική πολιτική συμμετέχοντας στο κεφάλαιο των πλατφορμών. Για παράδειγμα, η Societe Generale εξαγόρασε το 2018 την πλατφόρμα Lumo η οποία προτείνει πράσινες επενδύσεις σε άτομα και επιχειρήσεις, επιθυμώντας να χρησιμοποιήσει την αποταμίευσή τους ως μόχλευση της αποδοτικότητας στην υπηρεσία την ενεργειακής μετάβασης.
Τέλος, το crowdfunding θεωρείται ένα μέσο εξακρίβωσης του δημοσίου ενδιαφέροντος για ένα σχέδιο, το οποίο προσπαθεί να το εμπλουτίσει με τις γνώμες και τα σχόλια των χρηστών του διαδικτύου (εργαλείο μελέτης της αγοράς).
Παράγοντες, μορφές και προκλήσεις του crowdfunding
To crowdfunding μπορεί να πάρει πολλαπλές μορφές (1) δώρο με ανταπόδοση (reward – based crowdfunding) ή με χωρίς (donation – based crowdfunding), το δάνειο (lending – based crowdfunding) και η επένδυση (equity crowdfunding).
Η μομφή χρηματοδότησης που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από την ανάγκη χρηματοδότησης, την ηλικία της επιχείρησης και την ωριμότητα του σχεδίου.
Το crowdfunding με δώρο προσαρμόζεται πιο εύκολα σε σχέδια εκκίνησης (seed capital, start ups).
Το crowdfunding με δάνειο απευθύνεται περισσότερο σε πιο ώριμες επιχειρήσεις, ικανές να αποπληρώσουν την πίστωση και δικαιολογώντας χρηματοοικονομικές καταστάσεις (financial statements) οι οποίες μπορούν να ελέγξουν ότι η δραστηριότητα του σχεδίου είναι βιώσιμη. Το crowdfunding με επένδυση είναι πιο κατάλληλο για σχέδια επιχειρήσεων με υψηλό ποσοστό μεγέθυνσης, που έχουν σημαντική ανάγκη χρηματοδότησης εξασφαλίζοντας τη γρήγορη ανάπτυξη των δομών τους.
Οι πλατφόρμες του crowdfunding μπορούν να είναι γενικές ή εξειδικευμένες. Σύμφωνα με το FPF, οι πλατφόρμες που ιδρύθηκαν πρόσφατα είναι ειδικευμένες σε γεωγραφικές ζώνες και σε θεματικές ενότητες.
Μερικά παραδείγματα πλατφορμών ανά μορφή χρηματοδότησης στη Γαλλία είναι τα ακόλουθα.
Πλατφόρμες δώρου:
- Blue Bees: γεωργία και οικολογική διατροφή
- Fosburit: αθλητισμός
- Fundovino: κρασί
- KissKissBankBank: δημιουργία και καινοτομία
Πλατφόρμες δανείου:
- ΑgriLend: κλάδος γεωργίας και κρασιού
- Anaxago: καινοτόμες επιχειρήσεις
- Bolden: μικρομεσαίες επιχειρήσεις
- Enerfip: ενεργειακή μετάβαση
Πλατφόρμες επένδυσης:
- Afrikwity: καινοτόμες start up και μικρομεσαίες επιχειρήσεις που αναπτύσσονται στην Αφρική
- Hoolders: επενδύσεις σε γαλλικές επιχειρήσεις σε συνεργασία με επαγγελματίες του venture capital
- Lita.co: χρηματοδότηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
Αν και οι προοπτικές της ανάπτυξης του crowdfunding φαίνονται θετικές με τη συνεργασία της χρησιμοποίησης νέων τεχνολογιών, ωστόσο υπάρχουν μερικοί κίνδυνοι: κίνδυνος απάτης, κίνδυνος μερικής ή συνολικής απώλειας του επενδυόμενου κεφαλαίου, κίνδυνος έλλειψης ρευστότητας, κίνδυνος αθέτησης πληρωμών και κίνδυνος πτώχευσης (βλ. Zopounidis, Evaluation du Risque de Defaillance de l’ Entreprise, Ed. Economica, Paris, 1995).
Οι προκλήσεις του crowdfunding προσδιορίζονται: (1) στην κοινωνική διάσταση, (2) στην ανάπτυξη των εδαφών (civic crowdfunding), (3) στον υβριδισμό των μοντέλων παραγωγής και εμπορικοποίησης και (4) στο μέλλον του.
Η κοινωνική διάσταση εμφανίζεται με τις εκφράσεις “love money”, “sociofinancement”, που δείχνουν τον κοινωνικό χαρακτήρα που αναπτύσσεται μεταξύ του επικεφαλής του έργου και του συνεισφέροντος.
Το crowdfunding για την ανάπτυξη των εδαφών – περιοχών έχει ως στόχο τη συγκέντρωση κεφαλαίων από τους πολίτες για την αξιοποίηση σχεδίων δημοσίου συμφέροντος.
Με την ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών, οι πλατφόρμες του crowdfunding δημοκρατικοποίησαν την πρόσβαση στη χρηματοδότηση της δημιουργίας και συνεισφέρουν στην πρόταση για νέα μοντέλα παραγωγής και διάχυσης πολιτιστικών γεγονότων.
Το μέλλον του crowdfunding απεικονίζεται αισιόδοξο και με τις καινοτόμες τεχνολογίες του blockchain και των κρυπτονομισμάτων (bitcoin) θα εξασφαλίσει μια μεγαλύτερη ρευστότητα της αγοράς των επενδυτών οι οποίοι θα μπορούν να χρηματοδοτήσουν μεγαλεπήβολα σχέδια σε όλο τον κόσμο. Η θέληση των κρατών να προτείνουν ένα θεσμικό πλαίσιο που να προστατεύει τους συνεισφέροντες από τους σχετικούς κινδύνους αυτής της δραστηριότητας (νομικό και φορολογικό), θα ενδυναμώσει το crowdfunding ως αποτελεσματικό μέσο χρηματοδότησης μέσα στην παγκόσμια οικονομία.
Άλλωστε και η άφιξη των GAFAM και του Alibaba της Κίνας (παγκόσμιοι κολοσσοί της τεχνολογίας), θα επιφέρουν θεαματικές ανατροπές στο παγκόσμιο crowdfunding.
(1) Στη συνέχεια της ανάλυσης θα χρησιμοποιείται ο όρος στα Αγγλικά.
