Είδα πρόσφατα στον κινηματογράφο τη “Barbie”, μια ταινία με αναπάντεχο ενδιαφέρον κριτικής προσέγγισης των δεδομένων προτύπων, έχοντας επίμονα στη σκέψη μου την αναπόδραστη προοπτική του κόσμου και τη γενιά που εκφράζει εκ των πραγμάτων αυτή την προοπτική περισσότερο από κάθε άλλη, τη GenZ -τη χαρακτηριζόμενη και iGen- αλλά και κάθε επερχόμενη γενιά. Φυσικά, η Barbie” ζει και προσαρμόζεται, γίνεται πρόταση και στη σύγχρονη ζωή.
Η σχέση με τα πράγματα της ζωής ξεκινά από τις μικρές ηλικίες, υπό το πρίσμα της αθωότητας και του “άγραφου χάρτη”, σαν ένα παιχνίδι. Τα παιχνίδια αυτά, όμως, στην εποχή από το πέρασμα της βιομηχανικής τυποποίησης στην ψηφιακή επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης και των αλγορίθμων, πλέον δεν είναι προϊόντα προσωπικής δημιουργίας της παιδικής φαντασίας, όπως συνέβαινε πριν μισό αιώνα τουλάχιστον (το λανσάρισμα της “Barbie” έγινε το 1959 – https://www.sansimera.gr/articles/498).
Τότε, που τα παιδιά της ανέχειας δεν γνώριζαν προϊόντα βιτρίνας με σεταρισμένη πρόταση ευτυχισμένης ζωής και έπρεπε να αυτοσχεδιάζουν εφευρετικά. Μολονότι τα παιδιά και σήμερα ονειρεύονται, κατά κοινωνικό και οικογενειακό κανόνα οδηγούνται πλέον στον καμβά προσχεδιασμένων, βιομηχανοποιημένων ονείρων. Ονείρων, που υιοθετούνται πλέον και προωθούνται στο περιβάλλον του σημερινού ψηφιακού κόσμου και της κοινωνικής δικτύωσης με εκθετικά μεγαλύτερη και αποτελεσματικότερη διείσδυση.
Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, να είναι διαφορετικά σε έναν “εύτακτο προγραμματισμό” μεθοδικής και επιταχυνόμενης ενσωμάτωσης και ενηλικίωσης υπέρ των παραγωγικών διαδικασιών – όπως απαιτείται στην εποχή μας, όπου οι προηγούμενες γενιές έχουν έτοιμη την καθοδηγητική εισήγηση, στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή, στην αγορά και στη σταδιοδρομία. Αυτή είναι η βάση της δημιουργίας “στερεοτύπων”, που συνδέονται με έννοιες κοινής αποδοχής και εκτίμησης, όπως η έννοια της ρύθμισης-ευθυγράμμισης σε έτοιμα μοντέλα “τελειότητας της επιτυχίας”, που ταυτίζονται με την “ευτυχία” παρά την τεράστια νοηματική απόσταση που χωρίζει την “επιτυχία” από την “ευτυχία”. Σε μοντέλα τύπου “Barbie”, με άλλα λόγια.
Γιατί ένα παιχνίδι εμπέδωσης στερεοτύπου όπως η “Barbie” -εννοείται εκσυγχρονισμένου σε ψηφιακές πίστες- θα μπορούσε να διαμορφώσει τον χαρακτήρα της συμμετοχής της νέας γενιάς στο στοίχημα του μέλλοντος κόσμου; Καθώς στη νέα γενιά επενδύονται οι περισσότερες ελπίδες μιας αισιόδοξης προοπτικής είναι η GenZ έτοιμη απέναντι στις λεγόμενες “προκλήσεις” που συνοδεύουν ανάλογες προτάσεις ζωής; Και πώς ορίζονται οι “προκλήσεις” αυτές, που προσδιορίζουν με τη σειρά τους τα λεγόμενα “future skills” στην επιχειρηματική κοινωνία – όπου, ας σημειωθεί πως “7 στους 10 εργοδότες αναζητούν ταλέντα και δεν βρίσκουν”;
Πάνω σε αυτή τη λογική, ήδη, βρίθει μελλοντολόγων της “προσαρμογής και ανάπτυξης” η αγορά, που μάλιστα υπαγορεύουν τα νέα μοντέλα “επιτυχίας”. Η GenZ καλείται να προσαρμοστεί, περνώντας από την περίοδο της παιδικής αθωότητας του πλαστικού κόσμου της “Barbie” στην επαγγελματική ενηλικίωση του remote working, με πιλότο τις πλατφόρμες του ChatGPT και με ένα κραυγαλέο κενό παιδείας, δυστυχώς, καθώς η πρώιμη εστίαση εκπαίδευσης ειδικού αντικειμένου δεν αφήνει περιθώρια για την ευρυμάθεια και την κατανόηση της ύπαρξης…
Ωστόσο, τουλάχιστον στα χρόνια του λυκείου, όπου διακυβεύονται κρίσιμες επιλογές για το μέλλον των παιδιών, επιβεβαιώνεται μια φυσική αντίδρασή τους σε μια τέτοια κατευθυνόμενη εξέλιξη και τούτο, πιστεύω, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και υγιές. Τα στοιχεία εκπορεύονται από τεστ “επαγγελματικών ενδιαφερόντων” βάθους 10ετίας με 190 ερωτήσεις, σε μαθητές λυκείου (Orientum, εταιρεία συμβούλων σταδιοδρομίας – https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/562526842/kanenas-neos-den-endiaferetai-gi-ayta-ta-kerdofora-epaggelmata/).
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε, δηλαδή, σε ηλικίες κάπου ανάμεσα στα πλασματικά παιδικά βιώματα των παιχνιδιών ενός βιομηχανοποιημένου κόσμου στερεοτύπων για την επιτυχία και την ευτυχία και στα βιώματα των μεταλυκειακών υπαγορευμένων επιλογών αργότερα, με βάση τις ανάγκες της αγοράς για επιλογή επαγγελματικής κατεύθυνσης. Ας μην αγνοηθεί ότι σε αυτή τη μεταβατική ηλικία, η διάθεση των παιδιών χαρακτηρίζεται από την ορμέμφυτη αντίδραση για αποδέσμευση, που πυροδοτεί η πρώτη αναζήτηση προσωπικής ταυτότητας.
Ποιά ενδιαφέροντα προκύπτουν, λοιπόν, από την έρευνα;
- 40,46% των μαθητών θα ήθελαν να έχουν τη δική τους επιχείρηση. Αναδεικνύεται, δηλαδή, μια επιθυμητή μορφή σχέσης με την εργασία, που σε συνδυασμό με το 31,01% το οποίο θέλει να ασχοληθεί με διοίκηση – οργάνωση και συντονισμό, φανερώνει αξιοσημείωτο ενδιαφέρον για ηγετική και ανεξάρτητη επαγγελματική κατάσταση, χωρίς “αφεντικό”.
- 38,83% θα ήθελαν να ασχοληθούν με τη συμβουλευτική και την ψυχολογία. Σε συνδυασμό με το 29,37% που ενδιαφέρεται για εθελοντικές δραστηριότητες, έρχονται με προβάδισμα πτυχές απολύτως ανθρωποκεντρικής διάθεσης, χωρίς την παράμετρο του οικονομικού οφέλους να καθορίζει αυτό το ενδιαφέρον. Εντυπωσιακό!
- 27,90% θα ήθελαν να ασχοληθούν με τα αθλητικά, άμεσα ή έμμεσα, καθώς ανθεί η τεράστια μπίζνα θεάματος και δημοφιλία του fitness και των αθλητικών προτύπων. Δεν φαίνεται κακό…
- 25,90% ενδιαφέρονται για την έρευνα, τα στοιχεία, τη στατιστική. Το δάκτυλο επί τον τύπο των ήλων, με άλλα λόγια.
- 24,54% βλέπουν το μάρκετινγκ και τη διαφήμιση, επιβεβαιώνοντας την επίδραση που ασκεί ο κόσμος της επικοινωνίας και των μίντια σήμερα, κυρίως σε ό,τι αφορά στα καταναλωτικά πρότυπα.
- το 23,74% ενδιαφέρονται για τις επιστήμες της υγείας και το 22,74% για την εκπαίδευση, κουμπώνοντας σε κοινωνικές ανάγκες, όπως και το 22,65% για τη χημεία και βιολογία και τις επιστήμες ζωής.
Όλες αυτές οι επιθυμίες, λοιπόν, φαίνεται να αγνοούν περισσότερο ή λιγότερο τα προτάγματα επαγγελματικών ευκαιριών με όρους αγοράς: δηλαδή εξέλιξης και αμοιβών. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν, μάλιστα, “ανεπαρκή ενημέρωση” και κενό γνώσης, όσον αφορά τις υποσχόμενες ευκαιρίες για καριέρα, όπου δεν εμφανίζονται κερδοφόρα επαγγέλματα αιχμής και υψηλών προσδοκιών όπως αυτά της τουριστικής βιομηχανίας, τα logistics, η πληροφορική, ο πρωτογενής τομέας κ.ά..
Τί συμβαίνει, συνεπώς, μόλις σπάσει το στιλπνό κέλυφος της γοητευτικής, αβαθούς πρότασης “Barbie” σε παστέλ χρώματα και πλαστικό, μετά την παιδική ηλικία; Οι συμπεριφορές ποικίλουν, αλλά χονδρικά θα μπορούσαν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: είτε υπηρετούν ή αντιθέτως, αμφισβητούν ανατρεπτικά τα μοντέλα της εποχής στην κοινωνική ζωή και στην εργασία, με δύο εκδοχές. Η μια είναι των παθητικών συμπεριφορών που ορίζονται από τη συνήθεια και η άλλη, των ενεργητικών συμπεριφορών που ορίζονται από την περιέργεια.
Η συνήθεια, ξεκινά από την αθωότητα της ανάγκης του ανήκειν δια της αποδοχής και αποδίδει το αφρώδες όνειρο του στερεοτύπου των εμφυτευμένων παιδικών βιωμάτων εντός της δεδομένης τελειότητας μιας “τακτοποιημένης ζωής”, τύπου “Barbie”. Διαιωνίζει το μοντέλο συντηρώντας την ψευδαίσθηση του παιχνιδιού σε μια γραμμική εξέλιξη, αλλάζοντας ηλικίες. Η συνήθεια είναι μια καθαρά καταναλωτική έννοια εντεταγμένου τρόπου στην καθημερινότητα, ώστε να αρέσει σε πολλούς (είναι ο ορισμός του Μίλαν Κούντερα για το κιτς), είτε αφορά στην εργασία είτε στην ευρύτερη κοινωνική στάση και θέση. Ριζώνει ως νόρμα μέσα από την ευκολία της έτοιμης επιλογής και το βόλεμα, που μεταφέρει την εικόνα της προσωπικής ζωής σε ένα tableau vivant, όπως λέγεται στο θέατρο. Κάνουν ρούχο τους οι νέοι την ψευδαίσθηση της προόδου σε μια στατική πραγματικότητα, ενδεχομένως έχοντας μια πορεία που δεν ενοχλεί τις κοινότοπες παραδοχές και παίρνοντας πολλά “Hi!” και “Congrats!”.
Από την άλλη, η περιέργεια είναι μια βασανιστική διεργασία, που τσαλακώνει αλλά και ατσαλώνει, με όλες τις περιπέτειες της δοκιμασίας (φθορές, τραυματισμοί και ανατάξεις) που κάνουν την επόμενη στιγμή διαφορετική, δίνοντας μια νέα αφορμή διεκδίκησης του καλύτερου: ο δύσκολος δρόμος, αλλά και ο πιο ενδιαφέρων. Σίγουρα, η περιέργεια δεν συμβιβάζεται με την επιβίβαση σε ένα σχολικό λεωφορείο χαρούμενων εργαζομένων σε εκδρομή, που σηκώνουν τον αντίχειρα με γκριμάτσα χαμόγελου στις σέλφι φωτογραφίες, κάτω από ψευδεπίγραφα, ανεκδοτολογικά εταιρικά οράματα και βερμπαλισμούς…
Η περιέργεια εισάγει την ουσιαστική νεωτερικότητα και τη διαμορφώνει, δεν την ακολουθεί κατ’ επιταγήν, δεν συμμορφώνεται με “τάσεις”. Η περιέργεια πορεύεται αποκαλύπτοντας, συχνά μέσα από αιρέσεις και αποτυχίες, την πιθανότητα του καλύτερου, ως σύνθεση πίστης και δαιμονισμού.
Για τους νέους ανθρώπους, περιέργεια (μπορεί να) σημαίνει το σπάσιμο – την απόρριψη της “Barbie” των παιδικών χρόνων, καθώς στην πραγματική ζωή η περιέργεια κάνει κάθε άνθρωπο συναρπαστικά ατελή και κινητικό, μεταφέροντάς τον κάθε στιγμή αλλού. Αυτό είναι το ταξίδι της χρήσιμης γνώσης.
Η περιέργεια γίνεται μοχλός για μετάβαση στο διαφορετικό και πιο προσωπικό, άρρηκτα συνδεδεμένη με την ωρίμανση και την ανάληψη της ευθύνης. Λειτουργεί με την ενδελέχεια των στιγμών να αποτελούν μια ακολουθία δημιουργικά αντιμέτωπη με οποιαδήποτε υπαγόρευση και απαγόρευση, σε έναν διαρκή διάλογο με το κοσμικό γίγνεσθαι, χωρίς να χάνεται ο άξονας της συνειδητότητας των πραγμάτων πάνω σε βασικά κλειδιά της ύπαρξης: αδιαιρέτως τα ατομικά κλειδιά σε συνάρτηση με τα κοινωνικά. Κλειδιά ενός αξιακού συστήματος, με υπόστρωμα την ηθική και τη δικαιοσύνη, τη φιλαλληλία και την ταπεινότητα, αλλά και την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων για ό,τι μπορεί να υποστηρίξει την κοινωνική ευημερία μέσα από τη διακεκριμένη, μοναδική προσωπικότητα του ατόμου, της μονάδας. Γι’ αυτό, η περιέργεια δεν αφήνει χώρο για εργαλειοποίηση των νέων στην εργασία.
Πόσοι νέοι βρίσκονται, στην εποχή μας, σε ανάλογη εγρήγορση ανακαλύπτοντας την ελευθερία της ερωτικής διάθεσης για την εργασία τους, ανεξαρτήτως της συνταγογραφούμενης επιτυχίας και των υποσχέσεων της εργοδοσίας για το βέλτιστο εργασιακό περιβάλλον, όπου τα νέα στερότυπα έρχονται να διαδεχθούν τα παλαιά; Πόσοι κάνουν προσωπικό στοίχημα το σπάσιμο της “Barbie”;
