Εάν κάτι δεν μπορεί να μετρηθεί, δεν μπορεί να βελτιωθεί. Αυτή η πρόταση που αποδίδεται στο Βρετανό φυσικό Λόρδο Kelvin περιγράφει ακριβώς ένα μείζον ζήτημα για την οικολογική μετάβαση: την επείγουσα ανάγκη εξοπλισμού με αξιόπιστους και κοινής χρήσης δείκτες και εργαλεία μέτρησης επιπτώσεων.
του Καθηγητή Κ. Ζοπουνίδη*
Η εποχή που μόνο οι χρηματοοικονομικοί δείκτες είχαν σημασία έχει τελειώσει. Οι έρευνες γύρω από την έννοια της τριπλής βάσης ως προς την εταιρική βιωσιμότητα (η οποία ενσωματώνει περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις) μπορεί να το τεκμηριώσει αυτό (βλ. Κ. Ραγάζου, Α. Γαρεφαλάκης, Κ. Ζοπουνίδης, η έννοια της Τριπλής Βάσης: το νέο πλαίσιο για την εταιρική βιωσιμότητα, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 17.10.2023). Η πρόκληση σήμερα είναι να προχωρήσουμε πέρα από το στάδιο της ιδέας και του πρωτοτύπου, προκειμένου να δημιουργηθούν κοινοί και αποτελεσματικοί δείκτες.
Δείκτες
Η κλιματική αλλαγή είναι σίγουρα ένα περίπλοκο φαινόμενο, αλλά μπορεί να εξηγηθεί με μερικούς δείκτες: αέρια θερμοκηπίου, μέση θερμοκρασία του πλανήτη, «μέσο» επίπεδο των ωκεανών. Τα κράτη, έχουν βρει έναν μόνο ρυθμιστικό παράγοντα: τον τόνο του άνθρακα που εκπέμπεται, με τη μορφή CO2. Είναι πιο δύσκολο να οριστούν οι δείκτες όσον αφορά τη βιοποικιλότητα. Είναι αυτοί οι κληρονομικοί δείκτες, όπως ο αριθμός των ειδών, η συνολική γενετική μεταβλητότητα, η ποικιλομορφία του οικοσυστήματος, … όπου καθένας από αυτούς τους δείκτες είναι δύσκολο να προσδιοριστεί; ’Η είναι περισσότερο θέμα εστίασης σε λειτουργικούς δείκτες, όπως τα χαρακτηριστικά των τροφικών ιστών ή η αποτελεσματικότητα ή η ανθεκτικότητα των υπηρεσιών του οικοσυστήματος; Τί σημαίνει «μέση» θερμοκρασία ή «μέση» στάθμη των ωκεανών;
Μέσα από χρήσεις πρακτικές, μεθόδους διαχείρισης της βιοποικιλότητας… , οι ανθρώπινες δραστηριότητες ασκούν πιέσεις. Υπό την επίδραση αυτών των άμεσων και έμμεσων πιέσεων, η βιοποικιλότητα διαβρώνεται με ανηχυχητικό ρυθμό. Η παγκόσμια αξιολόγηση της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών του οικοσυστήματος που δημοσιεύθηκαν το 2019 από την Intergovernmental Science Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, προσδιορίζει πέντε κύριες άμεσες πιέσεις που ευθύνονται για τη διάβρωση της βιοποικιλότητας:
- Αλλαγή στο έδαφος και τη χρήση γης,
- Εκμετάλλευση των ειδών και των οικοτόπων,
- Κλιματική αλλαγή,
- Ρύπανση,
- Χωροκατακτητικά ξενικά είδη.
Συμβολή της Επιχειρησιακής Έρευνας στην προστασία της βιοποικιλότητας
Η βιοποικιλότητα αξιολογείται λαμβάνοντας υπόψιν ην ποικιλότητα των ειδών, αυτή των γονιδίων σε κάθε είδος, καθώς και την οργάνωση και κατανομή των οικοσυστημάτων. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας αποτελεί βασικό συστατικό της αειφόρου ανάπτυξης. Η Επιχειρησιακή Έρευνα (ΕΕ) ως εργαλείο λήψης αποφάσεων μπορεί να βοηθήσει τους υπεύθυνους σε αυτόν τον τομέα.
Παράδειγμα 1: Βελτιστοποίηση της δασικής δομής
Ο κατακερματισμός των δασών μπορεί να προκύψει από μια φυσική διαδικασία, από την εκμετάλλευσή του, από την αστικοποίηση ή ακόμα από την αγροτική ανάπτυξη. Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι ο κατακερματισμός των δασών οδηγεί σε συνολική απώλεια βιοποικιλότητας.
Δεδομένου ενός συνόλου σημείων κατανεμημένων σε ένα χώρο, ο κατακερματισμός μπορεί να μετρηθεί με πολλούς δείκτες: μέσος δείκτης εγγύτητας, μέση απόσταση από τον πλησιέστερο γείτονα, μέσος δείκτης σχήματος. Σε ένα κατακερματισμένο δασικό τοπίο, είναι ενδιαφέρον να γνωρίζουμε πώς να επιλέγουμε, υπό ορισμένους περιορισμούς, ένα σύνολο σημείων που βελτιστοποιούν τις τιμές αυτών των δεικτών.
Ενδεδειγμένες τεχνικές σε αυτά τα προβλήματα βελτιστοποίησης είναι: μαθηματικός προγραμματισμός σε ακέραιους αριθμούς και ειδικότερα ο κλασματικός προγραμματισμός.
Παράδειγμα 2: Επιλογή φυσικών καταφυγίων
Το πρόβλημα συνίσταται στην επιλογή, υπό περιορισμό πόρων ορισμένων τοποθεσιών από ένα πιθανό μεγαλύτερο σύνολο από αυτές, ώστε να διατηρηθούν όσο το δυνατόν καλύτερα ορισμένα είδη. Σε πολλά μοντέλα στη βιβλιογραφία, τα είδη που υπάρχουν και είναι ικανά να επιβιώσουν σε κάθε τοποθεσία υποτίθεται ότι είναι γνωστά. Σε ένα περιβάλλον πιθανοτήτων, ο στόχος είναι να μεγιστοποιηθεί η μαθηματική ελπίδα του αριθμού των ειδών που υπάρχουν στο δίτκυο των επιλεγμένων τοποθεσιών. Το πρόβλημα διατυπώνεται εύκολα με τη βοήθεια του μη γραμμικού μαθηματικού προγραμματισμού με μεταβλητές 0-1.
Υπολογιστικά πειράματα έδειξαν ότι το πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί αποτελεσματικά για παράδειγμα με έως 400 τοποθεσίες και 300 είδη.
Συμπερασματικά, εάν η εφαρμογή επιστημονικών εργαλείων (επιχειρησιακή έρευνα, πολυκριτήρια ανάλυση αποφάσεων) είναι θεμελιώδης, η ωρίμανσή τους είναι επίσης απαραίτητη, ιδιαίτερα στο χώρο των επενδύσεων, του οποίου ο αντίκτυπος στη βιοποικιλότητα εξακολουθεί να είναι δύσκολο να εκτιμηθεί (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η τιμή της βιοποικιλότητας: μια πολυκριτήρια προσέγγιση, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 14.11.2021). Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, είναι απαραίτητο να διπλασιαστούν οι επενδύσεις σε λύσεις βασισμένες στη φύση έως το 2025 για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών κρίσεων. Μόνο η προστασία της βιοποικιλότητας θα απαιτούσε ετήσιες επενδύσεις μεταξύ 200 και 300 δισεκατομμυρίων ευρώ.
*Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France, CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, France, Greece
.gif?rand=4083)
