του Steen Jakobsen, Επικεφαλής Οικονομολόγου της Saxo Bank
«Υπάρχουν σκοποί για τους οποίους αξίζει να πεθάνει κανείς, αλλά κανένας για να σκοτώσει» – Αλμπέρ Καμύ
Οι λαοί εμπλέκονται όλο και περισσότερο σε εμφύλιους πολέμους και γενικότερες αναταραχές, και ενώ το απόφθεγμα του Καμύ θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι το κεντρικό μήνυμα, δεν πρόκειται ποτέ να είναι. Η συγγραφή αυτού του άρθρου είναι ένα από τα πιο δύσκολα εγχειρήματα, καθώς ο πόλεμος δεν έχει ποτέ να κάνει με σωστό ή λάθος. Ο πόλεμος είναι εξ ορισμού πάντοτε μια λανθασμένη επιλογή και λαμβάνει εξαιρετικά προσωπικές και συναισθηματικές διαστάσεις. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι στις μακροοικονομικές προβλέψεις μας πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη «τον κίνδυνο του πολέμου» , καθώς οι πόλεμοι γίνονται με μεγαλύτερη ένταση και περιλαμβάνουν περισσότερες ανθρώπινες απώλειες. Δεν πρόκειται να συνηγορήσω υπέρ κανενός εμπλεκόμενου στις σημερινές διαμάχες. Πήρα το μάθημά μου όταν υποστήριξα την απομάκρυνση του Σαντάμ Χουσεΐν, μόνο για να διαπιστώσω στη συνέχεια ότι η διάδοχη κατάσταση είναι εξίσου κακή. Συνεπώς, εφεξής προτιμώ να κρατώ τα λόγια του Καμύ ως στάση ζωής.
Ο πιο απλός τρόπος για να «μετρήσουμε» τους γεωπολιτικούς κινδύνους είναι να κοιτάξουμε τις τιμές της ενέργειας. Η ενέργεια για έναν μακροοικονομολόγο λειτουργεί όπως ένας φόρος στην οικονομία – δηλαδή αυξάνεται όταν η κατάσταση είναι καλή και μειώνεται όταν τα πράγματα δεν είναι καλά. Η μεγάλη κατανάλωση ενέργειας αποτελεί ζωτικό κομμάτι κάθε πρόβλεψης, παρότι οι εκτιμήσεις για την ενέργεια είναι συχνά εξωγενείς (αυτό αποτελεί θέσφατο!). Σκεφτείτε το εξής: Σήμερα το πρωί καταναλώσατε ενέργεια, οτιδήποτε κι αν κάνατε: Ξυπνήσατε το πρωί και πιάσατε το smart phone σας (το οποίο φορτίζατε τη νύχτα), ετοιμάσατε καφέ, βγάλατε το γάλα από το ψυγείο, κάνατε ντους, πήγατε στη δουλειά με το αυτοκίνητο και μπήκατε στο κλιματιζόμενο γραφείο σας. Με παρόμοιο τρόπο, θα περάσετε το υπόλοιπο της ημέρας καταναλώνοντας συνεχώς ενέργεια. Οι ενεργειακοί πόροι αντλούνται κυρίως από «ευμετάβλητες» ή υποανάπτυκτες περιοχές του πλανήτη, με αποτέλεσμα να είναι υπαρκτός ο κίνδυνος διακοπών στην παροχή ενέργειας. Και εδώ ελλοχεύει ένας σαφής και ποσοτικά μετρήσιμος κίνδυνος.
Για να μετρήσω τον εν λόγω γεωπολιτικό κίνδυνο, υπολογίζω το spread μεταξύ του 1ου και του 5ου συμβολαίου του αργού WTI. Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που λαμβάνω υπόψη, αλλά ελλείψει καλύτερης εναλλακτικής χρησιμοποιώ το παρακάτω διάγραμμα:
Όπως μπορούμε να δούμε, από τις 15 Ιουλίου το «αντίτιμο πολέμου» ή πιο ουδέτερα το «αντίτιμο διακοπής» αυξήθηκε κατά 2 USD. Δηλαδή, οι καταναλωτές παγκοσμίως πληρώνουν τώρα το βαρέλι αργού WTI κατά δύο 2 USD ακριβότερα. Γενικά, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την αγορά αργού πετρελαίου, αλλά η τιμή της ενέργειας παραμένει το συστατικό που πρέπει να γνωρίζουμε ότι παραμένει σταθερό ή, κατά προτίμηση, σημειώνει πτώση.
Οι συνολικές επιπτώσεις από τον πόλεμο είναι αρνητικές, παρά την ωραιοποιημένη ανάλυση για τον τρόπο με τον οποίο ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε την ύφεση. Οι σημερινές αναταραχές στη Γάζα, το Ιράκ, τη Λιβύη, τη Συρία και η διαμάχη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας θυμίζουν μάλλον περισσότερο την κατάσταση που επικρατούσε τη δεκαετία του 1970. Πολλοί θα ισχυριστούν ότι σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, καθώς τότε ήμασταν υπερβολικά εξαρτημένοι από τη Μέση Ανατολή! Θα συμφωνήσω, αλλά οι τιμές του πετρελαίου τότε κυμαίνονταν από 10 έως 25 USD το βαρέλι!
Σήμερα έχουμε να κάνουμε με μια αύξηση στην τιμή του πετρελαίου κατά περίπου 100 USD από το 2007! Το αργό πετρέλαιο είναι σήμερα 4 φορές πιο ακριβό, απ’ ό,τι κατά την πληθωριστική δεκαετία του 1970 – εποχή που καταργήθηκε το σύστημα ισοτιμιών του Bretton Woods και αναδύθηκε η πρακτική της υιοθέτησης στόχων για τον πληθωρισμό από τις κεντρικές τράπεζες.
Οι ενδείξεις που λαμβάνουμε από την αγορά της ενέργειας, σχετικά με την ενεργειακή ζήτηση και τον κίνδυνο αυτή η ζήτηση να αυξάνεται, είναι σαφείς: Πρέπει να προετοιμαστούμε για χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, λιγότερη σταθερότητα και περισσότερους γεωπολιτικούς κινδύνους. Η αγορά, ωστόσο, διατηρεί την ψυχραιμία της: Το Ισραήλ θα περιορίσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες, η Ρωσία και η Ουκρανία θα βρούνε μια λύση. Η μη αποδοχή ακραίων μεταβολών (θεωρία του μαύρου κύκνου) είναι ξεκάθαρη σε όλους. Η αγορά λειτουργεί «τέλεια» με τις πληροφορίες που έχει, τα μηδενικά επιτόκια θα μας προστατεύουν και όλοι μας έχουμε «εκπαιδευτεί» να πιστεύουμε ότι ο πραγματικός κόσμος δεν έχει πλέον καμία σημασία. Η ανεργία, οι κοινωνικές ανισότητες, οι πόλεμοι, οι αθώοι που σκοτώνονται και η τηλεόραση που δείχνει ανθρώπους να αγωνίζονται για να επιβιώσουν άλλη μία ημέρα δεν έχουν καμία σχέση… εκτός από το γεγονός ότι για να μπορέσει να συνεχίσει να αναπτύσσεται ο κόσμος θα πρέπει να συνεχιστεί η ανάπτυξη στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ευρώπη. Πρέπει να αποδεχθούμε ότι σήμερα τα πάντα είναι πραγματικά αλληλένδετα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η παγκοσμιοποίηση μας έκανε να χαμογελάμε όταν βλέπαμε τις τιμές να μειώνονται και τις εταιρείες μας να έχουν μεγαλύτερα κέρδη. Τώρα, η κλιμάκωση των εμπόλεμων συρράξεων αντικατοπτρίζει έναν κόσμο όπου ο ρυθμός ανάπτυξης είναι χαμηλός, η ενέργεια είναι ακριβή και ολοένα πιο δυσεύρετη, ενώ οι μακροοικονομικές και παρεμβατικές πολιτικές έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους.
Η κλιμάκωση των αναταραχών ανά τον κόσμο πρόκειται να επηρεάσει τις αγορές, αλλά να είστε σε επιφυλακή: ο αντίκτυπος στην οικονομία εμφανίζεται με καθυστέρηση κατά 9 με 12 μήνες. Όπου υπάρχει δράση υπάρχει και αντίδραση. Αν συνεχιστεί η παρούσα κατάσταση της εγρήγορσης κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, να είστε σίγουροι ότι οι τιμές της ενέργειας θα σημειώσουν άνοδο, με σοβαρές επιπτώσεις, όχι μόνο στον παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης, αλλά και στις αγορές. Ωστόσο, πρέπει πάντοτε να έχουμε κατά νου ότι οι πραγματικά χαμένοι είναι οι οικογένειες που χάνουν τους αγαπημένους τους. Τα λόγια του Καμύ είναι σοφά. Δεν υπάρχει τίποτα για το οποίο αξίζει κανείς να σκοτώσει, πολλά για τα οποία αξίζει να αγωνιστεί.
